ایران پرسمان - ایسنا / ایران از دوران باستان، مهد دانش پزشکی بود و نخستین بیمارستان دنیا در ایران بنیان‌گذاری شد؛ دانشگاه بزرگ «جندی شاپور» حدود 1700 سال پیش «بیمارستان» را ابداع کرد، اما نخستین بیمارستان مدرن ایران در زمان ناصرالدین شاه بنا شد؛ با عنوان «مریض‌خانه دولتی».
درخصوص وجود قدیمی‌ترین مرکز درمانی ایران، همچون برخی بناها و اماکن دیگر، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ اما یکی از مباحثی که درباره قدیمی‌ترین مرکز درمانی، مریض‌خانه یا بیمارستان ایرانی مطرح شده، هرچند افراد محدودی به آن اشاره کردند، وجود قدیمی‌ترین مرکز درمانی ایران در قم است.
نخستین مراکز درمانی ایران در آیینه «افسانه و واقعیت»
مریت هاکس انگلیسی که در سال 1311 با کشتی به ایران آمد، در کتاب سفرنامه خود به ایران با نام «ایران: افسانه و واقعیت» این قضیه را که مرحوم آیت‌الله العظمی شیخ عبدالکریم حائری ـ مؤسس حوزه علمیه قم ـ نخستین مرکز درمانی ایران را در شهر قم بنا کرد، تایید کرده و در این‌باره نوشته است: «دو بیمارستان خوب در قم در دست ساخت است؛ یکی به همت مردی قمی و دیگری به همت مردی از تهران. قبل از احداث این دو بیمارستان، خدمات پزشکی منحصر به بیمارستانی قدیمی و 30 تخت‌خوابی بود که از درآمد شخصی مرجع بزرگ روحانی اداره می‌شود.»
او در جایی از کتاب به نقل از یکی از نوادگان مؤسس حوزه علمیه گفته است: تأسیس این مرکز درمانی احتمالا به سال‌های 1303 یا 1304 می‌رسد. آیت‌الله العظمی حائری این مرکز درمانی را برای طلبه‌ها ساخته بود که البته مردم عادی نیز به آن مراجعه می‌کردند. این بیمارستان 30 تخت‌خوابی ظاهرا در کوچه «حرم» واقع شد ‌بود. این کوچه و بیمارستان اکنون تخریب شده و جزو شبستان جدید حرم حضرت معصومه (س) قرار گرفته‌اند.
توضیحاتی از سیداحمد محیط طباطبایی هم درباره نخستین درمانگاه تهران وجود دارد که می‌گوید: درمانگاه «نجم‌آبادی» (وزیری) به عنوان نخستین کلنیک تهران، در کوچه «سخنور» بین ولی‌عصر (عج) و شیخ‌هادی ساخته شد. این مکان که اکنون غیرفعال است، در دوم شهریورماه 1377 در فهرست آثار ملی ثبت شد.
بیمارستان «وزیری» با وصیت میرزا عیسی توسط حاج شیخ هادی نجم‌آبادی در فاصله سال‌های 1275 تا 1279 هجری شمسی ساخته شد.

درمانگاه وزیری (نجم آبادی)
اولین بیمارستان مدرن تهران و ایران
مدارک و مستندات اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان تهران نشان می‌دهد که بیمارستان «سینا» نخستین بیمارستان مجهز در ایران است که در زمان ناصرالدین‌شاه قاجار و امیرکبیر بنا نهاده شده است.
ناصرالدین شاه پس از بازگشت از یک سفر غربی، تصمیم گرفت تا بیمارستانی در تهران دایر کند. او ناظم الاطباء، پزشک مخصوص خود را مامور تاسیس اولین بیمارستان تهران کرد. بر این اساس بود که نخستین بیمارستان مدرن ایران با سبک و سیاق فرنگی در تهران و در محله‌ای به نام هشت گنبد، همان میدان حسن آباد فعلی، بیش از 150 سال پیش به ریاست ناظم‌الاطباء تاسیس شد و تا سال‌ها «مریض‌خانه دولتی» نام داشت.
ناظم‌الاطباء

پس از آنکه این بیمارستان شروع به فعالیت کرد، ناظم‌الاطباء به ناصرالدین شاه پیشنهاد کرد تا در این بیمارستان، پزشکان تربیت شده ایرانی به معالجه بیماران بپردازند. با موافقت ناصرالدین شاه، تدریس رشته طب در مدرسه دارالفنون پذیرفته شد و هر ساله تعدادی دانشجو، به منظور فراگیری دانش پزشکی وارد این مدرسه می‌شدند و بر اساس تعالیم ناظم‌الاطباء به فراگیری این دانش می‌پرداختند. این عده، همزمان در مریضخانه دولتی و تحت نظر پزشکان غربی به کارآموزی پرداخته و توانستند اولین نسل از پزشکان تربیت شده دارالفنون شوند.

عکسی از نخستین دانشجویان پزشکی دارالفنون بر اساس شواهد، در آن زمان ریاست مریضخانه و دارالفنون را اغلب یک نفر و با حکم شاهانه به عهده داشت؛ یعنی با کمی اغراق می‌توان گفت عملاً تاسیس مرکزی درمانی توام با آموزش هم در همین زمان بوده است. در سال 1261 ه. ش، در این مریضخانه، شش پزشک، یک داروساز و 25 نفر اعضای اداری و خدمه فعالیت داشتند و یکی از پزشکان هم کشیک شبانه‌روزی بیمارستان بوده است.

محیط داخلی مریضخانه دولتی
مریضخانه یک درب ورودی داشت به غایت زیبا و جذاب؛ با آجرکاری‌های مقرنس و تاج و علامت شیر و خورشید حکاکی شده در سردر ورودی هشتی شکل که بر طاق گرد و بلند ورودی قرار داشت و پنجره‌هایی محیط داخل مریضخانه را به بیرون ارتباط می‌داد.

از آن پس تقریباً هر پزشکی که در ایران درس طبابت فرا گرفت، اولین خواستگاه علمی‌اش، «مریضخانه دولتی» بود. در نهایت هم در آستانه سال 1319 هجری شمسی و با تکمیل فرایندهای ساختاری، مریضخانه دولتی برای پاسداشت ابن سینا به «بیمارستان سینا» تغییر نام داد و همچنان به عنوان نخستین بیمارستان و قدیمی‌ترین بیمارستان کشور به بیماران ارائه خدمت می‌کند.
مریض‌خانه دولتی به سبک فرنگی و با استانداردهای معماری اماکن درمانی در آن زمان ساخته شده بود و سالانه بیش از 2 هزار نفر در آن بستری و درمان می‌شدند. این مریض‌خانه از زمان افتتاح، محل مراجعه تهرانی‌ها برای درمان بیماری‌هایی بود که حکیمان طب سنتی از درمانش عاجز بودند. جراحی‌ها نیز در این بیمارستان انجام می‌شد.
پس از آن چند بیمارستان دیگر نیز در تهران و شهرهای بزرگ ایران ساخته شد؛ در دوران قاجار ساخت مریض‌خانه از نظر شاهزادگان قاجاری و اعیان و اشراف ایران، نوعی کار خیر ماندگار شده بود. با این حال تعداد بیمارستان‌ها در شهرهای بزرگ تا پایان دوران قاجار همچنان انگشت‌شمار بود.