بزرگنمايي:

ایران پرسمان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زهرا طیبی| معاون سیاسی وزارت خارجه در آستانه شروع مذاکره با تروئیکای اروپا، به دعوت نروژ راهی اسلو شده است. بر مبنای آنچه در برخی رسانه‌ها منتشر شده، سفر تخت‌روانچی به نروژ مقدمه‌ای برای مذاکره با اروپایی‌هاست. دنیای اقتصاد به نقل از منابع آگاه نوشت: «معاون سیاسی وزارت خارجه ایران به اسلو سفر کرده تا مذاکرات ایران و اروپا را از این پایتخت اروپایی آغاز کند.» اما برمبنای آنچه «فرهیختگان» کسب اطلاع کرده، به نظر می‌رسد سفر تخت‌روانچی به اسلو، به دعوت نروژی‌ها جهت «زمینه‌سازی برای مذاکره و گفت‌وگو با آمریکایی‌ها» صورت گرفته است. هنوز اما ابهامات زیادی درخصوص فراهم شدن یا نشدن شرایط مذاکره با آمریکایی‌ها وجود دارد. سؤالی که در این زمینه وجود دارد، این است که با توجه به سیاست‌ورزی تک‌روانه ترامپ، کانال‌های مذاکره تغییر خواهند کرد و مسیر پیگیری مذاکرات که پیش از این از کانال عمان یا قطر دنبال می‌شد، دنبال نخواهد شد؟ یا کانال‌های موازی دیگری مثل نروژ جایگزین خواهد شد؟ با وجود آنکه در اخبار غیررسمی گمانه‌زنی‌هایی درخصوص پیام‌های رد و بدل‌شده مطرح شده، اما همچنان اطلاع‌رسانی رسمی در این خصوص صورت نگرفته و اخبار مذاکرات در هاله‌ای از ابهام جلو می‌رود. انتظار می‌رود به‌جای آنکه اخبار از کانال‌های غیررسمی و در حد گمانه‌زنی در رسانه‌ها منتشر شوند، دستگاه وزارت خارجه شفاف‌سازی دقیقی پیرامون مذاکرات و پیام‌هایی- که تا الان رد و بدل شده‌اند- منتشر کند. غیرشفاف ماندن مسیر مذاکرات این امکان را به طرف مقابل می‌دهد که حتی فضای رسانه‌ای داخلی ایران را نیز به نفع خود تحت‌تأثیر قرار دهد. 
سم مهلک انفعال و بی‌ایدگی، مذاکرات را تهدید می‌کند
فارغ از اینکه اساساً امکانی برای مذاکره با آمریکا فراهم خواهد شد یا خیر، همچنین با توجه به شروع مذاکرات ژنو می‌بایست چند نکته را در مورد انتشار اخبار مذاکرات و پوشش رسانه‌ای آن مورد توجه قرار داد؛
1. خبر مذاکره با تروئیکای اروپایی ابتدا توسط خبرگزاری «کیودو» ژاپن منتشر شد، این خبرگزاری «به نقل از چند منبع دیپلماتیک ایرانی مدعی شده بود که ایران در مرحله نهایی آمادگی برای برگزاری مذاکرات هسته‌ای با آلمان، فرانسه و انگلیس در 29 نوامبر در ژنو سوئیس قرار دارد.» پس از آن رسانه‌های ایرانی، خبر را منتشر کردند و سخنگوی وزارت خارجه نیز در ادامه خبر را تأیید کرد. سؤالی که در این خصوص وجود دارد، این است که چرا خبر مذاکره ایران با اروپا توسط یک رسانه ژاپنی منتشر شده و این خبر در اختیار رسانه‌های ایرانی قرار نگرفته و اطلاع‌رسانی دقیقی درخصوص این مذاکرات صورت نپذیرفته است. 
2. همزمان با شروع مذاکرات ژنو در مهرماه 92 رسماً اعلام شد ایران یک بسته پیشنهادی برای مذاکره با 1+5 روی میز خواهد گذاشت که از جمله آن‌ها «به‌رسمیت شناختن حق غنی‌سازی در ایران» بود. رسانه‌های ایران تقریباً در جریان مسیر مذاکرات، اهدافی که ایران دنبال می‌کند و مواضع مذاکره‌کنندگان قرار داشتند. اما حالا درحالی‌که در آستانه شروع مذاکره با اروپایی‌ها قرار داریم و گمانه‌زنی‌هایی هم درخصوص احتمال مذاکره با آمریکا مطرح می‌شود، هنوز درباره اهداف مذاکره و مسیری که ایران دنبال خواهد کرد، ابهام وجود دارد و اطلاعات دقیقی در اختیار رسانه‌ها قرار نگرفته و هنوز ابعاد موضوع روشن نیست. 
3. فارغ از این موارد، سؤالات اساسی چنینند که ایده ایران برای مذاکره با اروپا و مذاکره احتمالی با آمریکا چیست؟ هدف‌گذاری مشخصی در این خصوص صورت ‌گرفته یا صرفاً این گفت‌وگو‌ها قرار است در چهارچوب مذاکره برای مذاکره برگزار شود؟ مبنا بر این است، در شرایطی که طرف آمریکایی‌ها از برجام خارج شده، به تعهدات خود پایبند نبوده و به‌خاطر زیانی که وارد کرده خسارتی پرداخت نکرده، صرفاً مذاکره‌ای از روی انفعال بدون ایده مشخص صورت گیرد یا برنامه مشخصی برای مذاکره صورت گرفته است؟ سود و زیان ایران در روند مذاکره در نظر گرفته شده و نتیجه‌ای که ایران از این مذاکرات دنبال می‌کند، از پیش مشخص است؟ بدون در نظر گرفتن این موارد و البته نداشتن ایده مشخص، اشتباهی که در دولت‌های یازدهم و دوازدهم رخ داد، مجدد تکرار می‌شود؟ اقتصاد داخلی به نتایج مذاکرات و سیاست خارجی وابسته می‌شود و نهایتاً نیز نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد؟ امری که انتظار می‌رود در ابتدای مسیر مذاکرات، تصمیم‌گیری دقیقی درخصوص این مسیر صورت گیرد و اطلاعات دقیق هم در اختیار رسانه‌ها قرار گیرد. برای بررسی سناریو‌های محتمل مذاکره با اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها و مسیری که ایران می‌بایست دنبال کند، با عبدالرضا فرجی‌راد، سفیر سابق ایران در نروژ گفت‌وگو کردیم که در ادامه از نظر می‌گذرانید. 
فرجی‌راد: نروژ واسطه‌ای برای گفت‌وگوی مستقیم با آمریکاست
معاون سیاسی وزارت خارجه به اسلو دعوت شده تا درخصوص آمادگی ایران برای گفت‌وگو با آمریکا مذاکراتی صورت گیرد، این موضوعی است که عبدالرضا فرجی‌راد، سفیر سابق ایران در نروژ به آن اشاره کرد و گفت: «آقای تخت‌روانچی به‌عنوان معاون سیاسی وزارت خارجه به اسلو دعوت شدند که آنجا با مقامات گفت‌وگو داشته باشند. دولت نروژ همیشه نقش میانجی‌گری را میان ما و اروپایی‌ها داشته، مثل نقشی که عمانی‌ها میان ما و آمریکا داشتند. در سطح جهانی هم به‌شکل گسترده‌تر، در پیمان اسلو، بین فلسطین، آمریکا و اسرائیل و همچنین حل‌وفصل مسائلی در آفریقا و سریلانکا، این نقش را برعهده داشتند. آن‌ها علاقه‌مندند به این نقش ادامه دهند. به‌نظر می‌رسد آقای تخت‌روانچی به اسلو دعوت شده تا ببینند ایران آمادگی گفت‌وگو با آمریکا را دارد. نروژ واسطه‌ای برای گفت‌وگوی مستقیم است، چون پیش از این نروژی‌ها هم این کار را انجام دادند و گفت‌وگو‌هایی انجام شده، تصور این است که الان مذاکره بین ایران و آمریکا فراهم نمی‌شود، اما این می‌تواند زمینه‌ای باشد که مذاکرات بعدی بین ایران و آمریکا برگزار شود. باید صبر کرد تا بازگشت آقای تخت‌روانچی، مشخص شود که نتیجه گفت‌وگو‌ها چه می‌شود. احتمال می‌رود درحین مذاکرات این موضوع مورد بحث قرار گیرد که آیا ایران و آمریکا حاضر به مذاکره مستقیم خواهند بود؟»
به نظر می‌رسد ترامپ به‌دنبال پیگیری مسیر مذاکره احتمالی با ایران است
به نظر می‌رسد ترامپ علاقه‌ای ندارد مذاکرات را از کانال عمان یا قطر دنبال کند، این موضوعی است که فرجی‌راد به آن اشاره و در ادامه تأکید کرد محتوای مذاکراتی که در اسلو شروع شده با مذاکرات روز جمعه ژنو تفاوت دارد: «مذاکرات با اروپا مجزای از این مذاکرات است. سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم اعلام کرده مذاکرات روز جمعه در ژنو ارتباطی با آمریکا ندارد و ما در آن مذاکرات مشارکت نخواهیم کرد. در حال حاضر اساساً لازم نیست مذاکرات مشترکی با اروپا و آمریکا صورت گیرد. می‌بایست مذاکراتی با آمریکا و همچنین مذاکراتی با اروپا داشته باشیم و اگر بخواهیم مذاکرات پیشرفتی داشته باشد، می‌شود این‌ها را ادغام کرد. یک دلیل جدا شدن مسیر مذاکرات این است که ترامپ به‌دنبال کار انفرادی است و می‌خواهد مذاکرات و نتیجه آن را به پای خود بنویسد. به مذاکرات دسته‌بندی‌شده، سازمان‌های جمعی خیلی اعتقادی ندارد، لذا به نظر می‌رسد ترامپ به‌دنبال مذاکره مستقیم با ایران است و علاقه‌ای ندارد مذاکراتی برای مثال از کانال عمان یا قطر یا سوئیس دنبال می‌شد را پیگیری کند و به‌دنبال ادامه مسیر از این کانال است، شاید نروژی‌ها را انتخاب کرده تا ایران و آمریکا را به یکدیگر وصل کنند.»
نروژی‌ها می‌خواهند مزه دهان ایران را بدانند
فرجی‌راد در ادامه به این موضوع اشاره کرد که بعید است در حال حاضر نماینده‌ای از آمریکا در نروژ باشد و گفت: «بعید می‌دانم اکنون نماینده‌ای در آمریکا باشد. نروژ الان به‌دنبال آن است که مزه دهان ایرانی‌ها را بفهمد و بداند طرف ایرانی آمادگی دارد یا خیر؟ بعد از آن حتماً نروژی‌ها دنبال این کار خواهند رفت. قبلاً این تجربه را با نروژ داشتیم، تجربه موفقی هم بود.»
این احتمال نیز وجود دارد که شروع مذاکرات با آمریکا تنها درخصوص مسائل هسته‌ای نباشد. سفیر سابق ایران در نروژ در این مورد گفت: «ترامپ در کارزار انتخاباتی مطرح کرد به مسائل داخلی ایران کاری ندارم و گفت تنها می‌خواهم ایرانی‌ها سلاح هسته‌ای نداشته باشند. درکنار این، حتماً مسائل دیگری مطرح می‌شود، مثل امنیت نیرو‌های آمریکایی. این امر برای ترامپ مهم است. حضور نیرو‌های آمریکایی‌ در عراق و سوریه و ناو‌هایشان در خلیج‌فارس می‌تواند در منطقه ناامنی به‌همراه بیاورد، حتماً این مسائل مورد گفت‌وگو قرار خواهند گرفت. درخصوص مسائل خاورمیانه، فلسطین و لبنان هم ممکن است گفت‌وگو‌هایی مطرح شود اما اگر آتش‌بس برقرار شود (کمااینکه به نتانیاهو دستور داده تا روزی که من به کاخ سفید می‌آیم، آتش‌بس در غزه و لبنان برقرار شود.) این قابل‌بحث نخواهد بود. آن مسئله را ترامپ با اسرائیل حل‌وفصل می‌کند و بعید می‌دانم اگر ترامپ بیاید، اسرائیلی‌ها به‌دنبال شروع حمله‌ای باشند؛ چراکه او دوست دارد آتش‌بس برقرار باشد و در آن مناظرات انتخاباتی به هواداران تأکید کرده که من صلح می‌آورم. لذا به‌نظر می‌رسد، مسئله هسته‌ای و رفع تحریم‌ها برای او مهم است. احتمال می‌رود مسائلی مثل امنیت نیرو‌های آمریکایی و حتی موضوعاتی درخصوص افغانستان هم مطرح شوند.»
احیای قالب 1+5 ممکن نیست
در شرایط فعلی احتمال احیای قالب مذاکرات 1+5 وجود ندارد. موضوعی که فرجی‌راد به آن اشاره کرد و درخصوص مسیری که احتمالاً در مذاکرات دنبال خواهد کرد نیز گفت: «الان قالب 1+5 عملی نیست. اروپا و روسیه دشمنند. درست است که اگر ترامپ بیاید، روابط روسیه و آمریکا بهتر می‌شود اما برای این‌ها سخت است که پای میز مذاکره بنشینند. اگر به‌دنبال احیای برجام بودیم باید در قالب 1+5 مذاکرات صورت می‌گرفت اما بعید می‌دانم آمریکا و اروپایی‌ها در این قالب، مذاکرات را دنبال کنند. اگر قرار بر شکل‌گیری توافق جدیدی داشته باشند باید بدانند تحریم‌های ایران در حال حاضر عمدتاً تحریم‌های آمریکاست. تحریم‌های سازمان ملل و قطعنامه 2231 به پایان می‌رسد، لذا در درجه اول باید با آمریکا به توافق برسیم. ما اکنون قطعنامه 2231 را داریم. توافقاتی هم صورت گرفت و ایران به تعهداتش پایبند بود اما آمریکا از برجام خارج شد و اروپا آن را اجرا نکرد. این باعث شد ایران هم غنی‌سازی را افزایش دهد. به نظر من دیگر نیازی نیست برجام به همان صورت احیا شود. ضمن اینکه آمریکایی‌ها- به‌ویژه ترامپ- تمایلی ندارند در یک قالب جمعی، مانند 1+5 فعالیت کنند. لذا به نظر من مذاکره مستقیم با آمریکا ممکن است ما را زودتر به نتیجه برساند و تحریم‌ها برداشته شود.»