بزرگنمايي:

ایران پرسمان - انتخاب / در طی چند سال گذشته، ایران و چین همکاری‌های دیرینه خود را به یک شراکت اقتصادی قدرتمند گسترش داده اند. چین به اصلی‌ترین شریک تجاری ایران تبدیل شده و ضمن واردات مقادیر قابل توجهی نفت از ایران، کالا‌های صنعتی کلیدی را به این کشور صادر کرده است.
محمد السلامی در یادداشتی در پایگاه خبری عرب نیوز نوشت: این شراکت به سود نیاز‌های انرژی چین است و در عین حال از اهداف گسترده توسعه‌ای این کشور حمایت می‌کند. ابتکار کمربند و جاده که اهمیت استراتژیک بالایی برای چین دارد ایران را به عنوان یک بازیگر کلیدی در طرح‌های ژئو اکونومیک و ژئوپلتیک در نظر می‌گیرد. در عین حال، سیاست چرخش به شرق تهران نشان دهنده تمرکز استراتژیک این کشور بر تقویت روابط با چین و دیگر کشور‌های آسیایی است.
به دنبال سفر سال 2016 شی جینپینگ، رئیس جمهور چین به تهران که در طی آن وی با آیت الله خامنه‌ای رهبری ایران دیدار کرد، دو کشور به تقویت همکاری‌ها با هدف رساندن حجم روابط تجاری دوجانبه به رقم 600 میلیارد دلار تا سال 2026 متعهد شدند. این شراکت در مارس 2021 با امضای موافقتنامه جامع شراکت استراتژیک 25 ساله ایران و چین یک گام مهم رو به جلو برداشت. به گفته منابع ایرانی، چین قول داده که در قالب این توافق 400 میلیارد دلار در زیرساخت‌های نفت، گاز و حمل و نقل ایران سرمایه گذاری نماید.
روابط اقتصادی بین ایران و چین اغلب غیرمتوازن و مواجه با مشکلات متعدد توصیف شده است. چند اتفاق اخیر از جمله جنگ اوکراین، درگیری‌ها در خاورمیانه و به ویژه غزه، عدم امکان احیای توافق هسته‌ای و تشدید تحریم‌ها علیه ایران پیچیدگی قابل توجهی به این شراکت بخشیده است.
در ژانویه 2023، حجم تجارت دوجانبه ماهانه دو کشور به 1.26 میلیارد دلار رسید، اما در ماه فوریه این رقم به 842 میلیون دلار کاهش یافت که به معنای افتی 34 درصدی بود. صادرات چین به ایران نیز شاهد کاهش شدیدی بود و از 921 میلیون دلار در ماه ژانویه به 489 میلیون دلار در فوریه رسید که عمدتا ناشی از کاهش خرید ماشین آلات، تجهیزات الکتریکی و خودرو توسط ایران بود. در همان ماه، این سه بخش 307 میلیون دلار از صادرات چین را به خود اختصاص دادند که 224 میلیون دلار نسبت به ماه قبل کاهش نشان می‌داد. در همین حال واردات کالا‌های ایرانی توسط چین تغییر اندکی را شاهد بود و از 336 میلیون و به 362 میلیون دلار رسید.
موازنه تجاری نیز بیش از پیش به نفع چین متمایل شده که تا حدی ناشی از عدم وجود آمار‌های خرید نفت از ایران بوده است. بر اساس آمار‌های دفتر گمرکات چین، صادرات این کشور به ایران در سال 2023 نسبت به سال قبل از آن شاهد 8.6 درصد کاهش بود. در سال 2022 این رقم به 9.27 میلیارد دلار رسیده بود. واردات از ایران شاهد کاهش شدیدتری بود و از 6.23 میلیارد دلار در سال 2022 به 4.58 میلیارد دلار در سال 2023 رسید که به معنای کاهش 27 درصدی بود. این موجب شد تا موازنه تجاری تقریبا 5.5 میلیارد دلاری به نفع چین رقم بخورد. در فاصله ژانویه تا مارس 2024 چین 1.2 میلیون کالا از ایران خریداری کرد که کاهشی 3 درصدی داشت.
اما واردات چین از ایران احتمالا بالاتر از گزارشات رسمی است، زیرا خرید نفت پالایشگاه‌های چینی از ایران اغلب در آمار‌های تجاری منعکس نمی‌گردد. در سال 2023، چین 1.1 میلیون بشکه در روز از ایران نفت وارد کرد که ده درصد کل واردات چین را شامل می‌شد. این بالاترین میزان خرید سالانه نفت ایران از سوی چین بود. اما آمار‌های گمرک چین نشان می‌دهد که به صورت رسمی نفتی از ایران وارد نشده، زیرا بشکه‌های نفت ایران اغلب از طریق انتقال کشتی به کشتی قبل از تحویل به مقصد نهایی به کشور‌هایی نظیر مالزی می‌روند.
در جولای 2024، چین 630 میلیون دلار کالا به ایران صادر و 337 میلیون دلار وارد کرد و موازنه تجاری 293 میلیون دلار به نفع چین بود. در فاصله جولای 2023 تا جولای 2024 صادرات چین به ایران شاهد کاهش 6.14 درصدی بود، در حالی که میزان واردات کاهش 1.02 درصدی را تجربه کرد. ایران پس از کشور‌های روسیه، عربستان و عراق چهارمین تامین کننده بزرگ نفت چین بوده است.
کاهش مبادلات تجاری دو کشور را می‌توان به چند عامل مرتبط دانست که از جمله آن‌ها تشدید تحریم‌های آمریکا علیه صادرات نفت ایران است. این عامل ریسک تجارت با تهران را بالا برده و تراکنش‌های مالی را با پیچیدگی مواجه ساخته است. به علاوه، نوسانات قیمت جهانی نفت، کندی رشد اقتصادی چین و تلاش‌های پکن برای تنوع بخشی به منابع تامین انرژی اش همگی در کاهش وابستگی چین به نفت ایران موثر بوده است. تخفیف‌های پیشنهادی روسیه به خریداران نفت خود پس از بحران اوکراین نیز در روابط تجاری ایران و چین اثرگذار بوده است.
در ارزیابی آینده روابط ایران و چین، دو سناریوی احتمالی مطرح می‌شود. در سناریوی نخست انتظار می‌رود مسعود پزشکیان، رئیس جمهور جدید ایران تمرکز رهبری این کشور را بر همکاری‌ها با قدرت‌های شرقی و به ویژه چین حفظ نماید و در عین حال به دنبال پیشبرد نگاه خود مبنی بر گشایش بیشتر روابط با غرب برود.
در سناریوی دوم، روابط اقتصادی بین ایران و چین ممکن است معتدل باقی بماند و چین از ادامه خرید نفت از ایران اطمینان حاصل کند، اما در عین حال روابط را به شکلی محتاطانه پیش ببرد. به رغم اشتیاق ایران به شراکت استراتژیک با چین، پکن ممکن است رویکرد محتاطانه تری را به منظور اجتناب از افزایش تنش‌ها با ایالات متحده در پیش بگیرد و در عین حال به روابط با کشور‌های حاشیه خلیج فارس نظیر عربستان و امارات اولویت بیشتری بدهد. چنین سناریویی به معنای کاهش چشمگیر روابط اقتصادی با ایران و تداوم شراکت دو کشور در زمینه‌های کمتر علنی به منظور متوازن ساختن ملاحظات ژئوپلتیک گسترده‌تر چین خواهد بود.