چاپ

ایران پرسمان - آرمان ملی /متن پیش رو در آرمان ملی منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
«مکانیسم ماشه را فعال می‌کنم». این وعده‌ای است که دونالد ترامپ بعد از به نتیجه نرسیدن قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران به زبان می‌آورد. او می‌گوید تلاش خواهد کرد که هفته آینده مکانیسم ماشه را علیه ایران فعال کند. وی در گفت‌وگویی با اشاره به عدم تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت سازمان ملل، گفت: برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران، هفته آینده اقدام می‌کنیم. پرواضح بود که آمریکا بعد از به تصویب نرسیدن قطعنامه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران آرام نخواهد نشست و دست به اقدامی دیگر برای رویارویی با ایران می‌زند. اکنون این کشور از راه‌اندازی مکانیسم ماشه گفته است. اما این نخستین‌بار نیست که موضوع مکانیسم ماشه و راه‌اندازی آن درباره سرنوشت برجام مطرح می‌شود. جالب آنکه تاکنون بارها از سوی طرفین مختلف برجام فعال‌سازی مکانیسم ماشه بیان شده و البته تا به اینجا هیچ‌یک از طرفین پس از بیان آن ظاهرا چندان پیگیر به نتیجه نرسیدن این مکانیسم نبودند.
اول اروپا
اواخر دی‌ماه سال گذشته بود که تروئیکای اروپایی موضوع فعال‌سازی این مکانیسم را پیش آوردند. پنجمین گام کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران باعث شد تا سه کشور اروپایی اعلام کنند که مکانیسم ماشه را فعال کرده‌اند. آنها در در یک بیانیه مشترک اعلام داشتند مکانیسم حل اختلاف در برجام، موسوم به ماشه را به دلیل آنچه «نقض توافق از سوی ایران» خواندند، فعال می‌کنند. آنها در این بیانیه گفتند: باتوجه‌به اقدامات ایران ما هیچ انتخاب دیگری نداشتیم جز اینکه امروز نگرانی‌های خود را در رابطه با اینکه ایران دیگر به تعهدات خود در برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) عمل نمی‌کند، نشان دهیم و طبق مکانیسم حل اختلاف، مطابق با بند 36 در برجام این مساله را به کمیسیون مشترک ارجاع دهیم. مکانیسم حل اختلافات برجام (مکانیسم ماشه) یک روند مذاکره و گفت‌وگو میان اعضای برجام است که با ارجاع گزارش اختلافی از سوی یکی از طرف‌های برجام به کمیسیون مشترک آغاز می‌شود و برای چند مرحله با زمان‌های قابل تمدید در نظر گرفته شده است. در مرحله اول مسائل اختلافی به ترتیب در سطح مشاوران، معاونان وزرای خارجه و وزیران خارجه طرح می‌شود که در صورت عدم اجماع و حل اختلافات موجود، مسائل اختلافی به شورای امنیت ارجاع داده می‌شود و شورای امنیت هم درباره عدم بازگشت تحریم‌ها یا بازگشت آن رای‌گیری می‌کند که این پروسه به شکل کلی یک روند زمان‌بر است که اعضای برجام می‌توانند همین روند را نیز تمدید کنند. به عبارتی در چارچوب برجام، اگر یکی از اعضای برجام از طرف مقابل شکایت کرده و نقض تعهدات را مشاهده کند می‌توانند نقض برجام را به کمیسیون مشترک ببرند. این کمیسیون مشترک تا یک ماه فرصت دارد به این بحث رسیدگی کند تا به حل موضوع دست بیابد. کمیسیون مشترک می‌تواند فرصت یک‌ماهه را تمدید کند و اگر در نهایت به تفاهم نرسند، موضوع شکایت به سازمان ملل متحد برده شود. بعد از آن شورای امنیت سازمان ملل فرصت سی‌روزه‌ای دارد تا به این موضوع رسیدگی کند و اگر در آنجا نیز موضوع حل نشود، خودبه‌خود مکانیسم ماشه به حرکت درمی‌آید و تحریم‌هایی که پیشتر در شورای امنیت تصویب شده بود بر‌می‌گردد. اروپا بارها اعلام داشته است که گام‌های ایران را خلاف برجام می‌داند. ولی ایران این گام‌ها را در چارچوب برجام معرفی کرده بود. در هر صورت اروپا از ادامه راه مکانیسم منصرف شد چون آن را کمک‌کننده به برجام نمی‌دید.
نوبت به ایران رسید
اما چند ماه بعد یعنی چهاردهم تیرماه 99 خبری همه را شوکه کرد؛ جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت نامه‌ای از محمدجواد ظریف وزیر خارجه ایران دریافت کرده که در آن ایران درخواست داشته مکانیسم ماشه فعال شود. ایران در آن زمان اظهار کرد فرانسه، آلمان و بریتانیا به تعهدات خود در چهارچوب برجام وفادار نبوده‌اند و به همین دلیل خواستار به راه افتادن مکانیزم حل اختلاف شده است تا به شکایتش رسیدگی شود. به این ترتیب، طرفین 30 روز مهلت خواهند داشت تا اختلافات خود را حل کنند.
حالا آمریکا
برخی بیان می‌کردند که ایران با این درخواست در واقع قید برجام را زده است و خود را برای رودررویی دوباره آماده می‌کند‌. با این‌حال ماجرای این درخواست نیز بعد از یکی دوروز رسانه‌ای شدن دیگر چندان پیگیری نشد و از دید عده‌ای بیشتر به یک تهدید یا جنگ تبلیغاتی با اهداف داخلی می‌مانست. اکنون بعد از اینکه یکبار اروپا و یکبار ایران موضوع مکانیسم ماشه را مطرح کرده‌اند، طرفی که خود از برجام خارج شده است نیز ماجرای این مکانیسم یا اصطلاحا اسنپ‌بک را مطرح می‌کند تا بلکه به کمک این موضوع بتواند حتی تحریم‌های سابق شورای امنیت را علیه ایران برگرداند؛ دونالد ترامپ و آمریکا. در این میان اما چند پرسش مطرح است یکی آنکه آیا این موضوع از سوی ترامپ مثل آنچه اروپا و تهران درموردش می‌گفتند صرفا یک تهدید صرف است یا آنکه ابعاد جدی‌تری به خود می‌گیرد؟ نکته دیگر آنکه آمریکایی که خود از برجام خارج شده است می‌تواند چنین مکانیسمی را که به نظر در خود برجام تعبیه‌شده را راه بیندازد؟ آیا از بعد حقوقی دراین‌باره اختلاف یا ابهامی است؟
دلیل کار روسیه
محسن جلیلوند استاد حقوق بین‌الملل در گفت‌وگو با «آرمان ملی» با بیان اینکه دو تفسیر در مورد عدم توانایی یا توانایی آمریکا در بحث فعال کردن مکانیسم ماشه وجود دارد می‌گوید: با تفسیری که بگوید چنین مکانیسمی در برجام پیش‌بینی شده است می‌توان گفت چون آمریکا از برجام خارج شده است نمی‌تواند چنین کاری کند، اما آمریکایی‌ها به قطعنامه 2231 اشاره می‌کنند که ما به‌عنوان عضو دائم شورای امنیت و این قطعنامه می‌توانیم مکانیسم ماشه را فعال کنیم. عده‌ای هم معتقدند چون بالاترین مرجع سازمان ملل، شورای امنیت است هیچ نهادی وجود ندارد که تشخیص بدهد آمریکا چنین کاری را می‌تواند انجام دهد یا نه. این ضعف حقوقی و عدم پیش‌بینی‌ چنین شرایطی در موقع برجام است.‌ وی ادامه می‌دهد‌: از سویی آمریکایی‌ها یا خودشان می‌خواهند این مکانیسم را فعال کنند یا یکی از کشورهای اروپایی را برای فعال کردن این مکانیسم پیش بکشند و در میان این کشورها روی انگلیس حساب باز کردند. آنها می‌خواهند یا بقبولانند که خودشان می‌توانند این مکانیسم را فعال کنند یا اینکه از طریق انگلستان این مکانیسم را راه بیندازند. در هر صورت اما اگر این مکانیسم راه بیفتد کار به شورای امنیت می‌کشد. جلیلوند در مورد میزان محتمل بودن این موضوع می‌گوید: یکی از دلایل پیشنهاد ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه برای برگزاری یک کنفرانس آنلاین با حضور سران اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل و ایران و آلمان برای مذاکره پیرامون مسائل خلیج فارس و ایران به واسطه همین احتمال است. روسیه متوجه شده که ممکن است با مطرح شدن مکانیسم ماشه اوضاع به سمت بحرانی‌ترشدن پیش رود و ازاین رو هم برای خرید زمان و هم کنترل و نرم کردن اوضاع این کنفرانس را مطرح کرده است. هرچند با عدم حمایت دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا روبه‌رو شد و ترامپ اعلام کرد که درآن حضور نمی‌یابد. اما روسیه می‌خواهد اوضاع را تا زمان انتخابات آمریکا هدایت کند‌.