چاپ

ایران پرسمان - اعتماد /متن پیش رو در اعتماد منتشر شده و انتشار آن به معنی تایید تمام یا بخشی از آن نیست
شامگاه پنجشنبه دوم مرداد ماه 1399 هواپیمای ایرباس A310 خطوط هوایی ماهان در آسمان سوریه با جنگنده‌های ناشناسی که در فاصله بسیار نزدیک به آن حرکت می‌کردند، رویارو شد. خلبان هواپیما در تصمیمی لحظه‌ای به منظور پرهیز از برخورد با سرعت زیاد از ارتفاع هواپیما می‌کاهد و ادامه مسیر را تا فرودگاه بیروت درحالی که برخی مسافران آسیب‌ دیده‌اند، طی می‌کند. دقایقی پس از این حادثه، ویدیوهایی از داخل پرواز در فضای مجازی منتشر شد؛ ویدیوهایی که وضعیت آشفته مسافران که در میان آنها زن و کودک هم به چشم می‌خورد را نشان داد یا ویدیویی از فریادهای مسافران هنگام کاستن سریع از ارتفاع پرواز. در نخستین ساعات این اتفاق، مجموع تحلیل‌ها حاکی از این بود که جنگنده یا جنگنده‌های مزاحمی که اطراف ایرباس ایرانی دیده شده‌اند اسراییلی بوده‌اند. از آنجا که پهپادها یا جنگنده‌های رژیم اسراییل در چند سال اخیر، پروزاهایی از این دست در آسمان سوریه داشته‌اند و در موارد قابل‌توجهی اماکن محل استقرار نیروهای نزدیک به ایران را هم هدف قرار داده‌اند، ادعای اسراییلی بودن این جنگنده‌ها چندان هم دور از ذهن به نظر نمی‌‌رسید. در ادامه تقویت گمانه‌زنی‌ها درباره اسراییلی‌ بودن این جنگنده‌ها، برخی از منابع عربی ادعا کردند که جنگنده‌های مهاجم اسراییلی قصد داشتند با پنهان شدن عمدی در پشت هواپیمای ماهان، پدافند هوایی سوریه را مجبور به شلیک به این هواپیما کنند. در میان هجوم منابع آگاه درباره اسراییلی بودن جنگنده‌ها، اظهارنظری از کاپیتان پرواز به این موج خبری پایان داد. به گفته کاپیتان این پرواز هواپیماهای متخاصم، امریکایی بوده‌اند. همزمان با این اظهارنظر، خبرگزاری رسمی سوریه (سانا) به نقل از منابع خود در شرکت هواپیمایی این کشور گزارش داد که «هواپیماهایی که احتمال داده می‌شود وابسته به ائتلاف به رهبری امریکاست، هواپیمای مسافربری ایران را در آسمان سوریه رهگیری کرده است.» منابع سانا گفته‌اند رهگیری و ایجاد مزاحمت در منطقه «التنف» سوریه (واقع در مثلث مرزی اردن- عراق- سوریه) رخ داده است. این منطقه چند سالی است که در اشغال نیروهای امریکایی قرار دارد و این کشور چند پایگاه و فرودگاه نظامی در آنجا احداث کرده است. این منابع همچنین تایید کردند که منطقه‌ای مذکور (التنف) پیش از این نیز شاهد ایجاد مزاحمت برای هواپیماهای مسافربری توسط جنگنده‌های امریکایی بوده و اولین‌بار نیست که این اتفاق رخ می‌دهد.
هشدار ایران به سازمان ملل و ایالات‌ متحده
نخستین واکنش ایران به این اقدام از سوی «سیدعباس موسوی»، سخنگوی وزارت امور خارجه بود. موسوی با اشاره به اینکه جزییات این حادثه در دست بررسی است، افزود: پس از تکمیل اطلاعات اقدامات لازم سیاسی و حقوقی به عمل خواهد آمد. در عین حال در تماس مجید تخت‌روانچی، سفیر و نماینده دائم کشورمان نزد سازمان ملل متحد با آنتونیو گوترش، دبیرکل آن سازمان صراحتا تاکید شده است که چنانچه هر حادثه‌ای در مسیر برگشت برای این هواپیما اتفاق افتد جمهوری اسلامی ایران، امریکا را مسوول آن خواهد دانست. این پیام همچنین به سفیر سوییس در تهران نیز داده شده است. سیدعباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه باتوجه به قبول مسوولیت ایجاد خطر برای هواپیمای خطوط هوایی ماهان از سوی سخنگوی سازمان تروریستی سنتکام امریکا، این اقدام ماجراجویانه و خطرناک را به‌شدت محکوم کرده و آن را ناقض حقوق بین‌الملل هوانوردی و محل صلح و امنیت منطقه دانست. موسوی ادعای سخنگوی سنتکام مبنی بر اینکه جنگنده‌های امریکایی در ماموریت هوایی روتین خود در مجاورت پایگاه التنف در سوریه اقدام به بازرسی بصری هواپیمای مسافربری ماهان از فاصله‌ای ایمن کرده‌اند را مضحک دانسته و چنین اقدامی را واجد خلاف‌های پیاپی توصیف کرد. او گفت: حضور نیروهای امریکایی در سوریه غیرقانونی است و ماموریت هوایی جنگنده‌های آنان هم غیرقانونی است. از آن مهم‌تر هیچ‌کس به امریکا چنین اجازه‌ای نداده است که هواپیماهای مسافربری را به وسیله جنگنده‌های نظامی خود روی آسمان بازرسی کند. چنین کاری هم غیرقانونی، هم خطرناک و هم بازی با جان انسان‌های بیگناه است به‌خصوص که برخلاف ادعای انجام شده، فاصله امن اصلا رعایت نشده است. سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین تاکید کرد: جمهوری اسلامی ایران این اقدام امریکا را از طریق رجوع به مجامع قانونی بین‌المللی، به ویژه سازمان بین‌المللی هوانوردی (ایکائو) دنبال خواهد کرد و اجازه نخواهد داد امریکا این‌چنین با قلدربازی‌های خود تمام قوانین بین‌المللی را به سخره گیرد. سخنگوی وزارت امور خارجه در عین حال نسبت به هرگونه ماجراجویی جدید در منطقه از سوی امریکا یا رژیم صهیونیستی هشدار داده و گفت، ثبات و امنیت منطقه غرب آسیا نباید بازیچه رقابت‌های انتخاباتی در امریکا قرار گیرد. او اضافه کرد: جمهوری اسلامی ایران هیچ حرکت خصمانه‌ای علیه ملت ایران را بی‌پاسخ نخواهد گذاشت و در زمان خود به هر حرکت نابخردانه‌ای واکنش قاطع و مناسب نشان خواهد داد.
مزاحمت نبود، ماموریت هوایی معمول بود!
در حالی که برخی منابع خبری از تکذیب اسراییلی‌ بودن جنگنده‌ها توسط رژیم اسراییل خبر می‌دادند و همزمان گمانه‌زنی‌هایی درباره انگیزه امریکایی‌ها از این ایجاد مزاحمت در فضای عمومی منتشر می‌شد، خبرگزاری رویترز توضیحات یک مقام امریکایی را در این ‌باره منتشر کرد. «بیل اوربان»، سخنگوی سازمان فرماندهی مرکزی امریکا (سنتکام) به این خبرگزاری گفت که یک جنگنده امریکایی از نوع اف- 15 در حوزه دید یک هواپیمای مسافربری ایرانی قرار گرفت اما این موضوع در فاصله امن صورت گرفته است. براساس ادعای «بیل اوربان»، یک جنگنده امریکایی اقدام به پرواز قانونی و همیشگی خود در حریم پایگاه نظامی التنف (در خاک سوریه) همزمان با عبور هواپیمای مسافربری ایرانی بر فراز منطقه کرد. «بیل اوربان»، سخنگوی سنتکام در این باره به صدای امریکا گفت: «جنگنده اف- ‌15 در ماموریت هوایی معمول خود در مجاورت پایگاه التنف در سوریه اقدام به بازرسی بصری هواپیمای مسافربری ماهان ایران و در فاصله‌ای ایمن در حدود 1000 متری از این هواپیما پرداخت.» او در ادامه گفت که بازرسی بصری با هدف اطمینان یافتن از امنیت پرسنل نیروهای ائتلاف در پایگاه التنف صورت گرفت و زمانی که خلبان اف- ‌15 هواپیما را به عنوان هواپیمای مسافربری ماهان‌ایر شناسایی کرد، اف- ‌‌15 به صورت امن اقدام به فاصله گرفتن از هواپیما کرد. سخنگوی سنتکام مدعی شد که مزاحمت جنگنده‌های این کشور برای هواپیمای مسافربری ایرانی حرفه‌ای بوده و بر اساس معیارهای بین‌المللی صورت گرفته است.
سنتکام بر حجم تنش افزود
با بازگشت هواپیمای ایرباس A310 خطوط هوایی ماهان از بیروت به تهران پس از تخلیه مسافرانش، تحلیل‌های سیاسی در این خصوص آغاز شد. هر چند که سخنگوی سنتکام تلاش کرد آنچه در آسمان سوریه میان هواپیمای مسافربری ایرانی و جنگنده اف- ‌15 امریکایی رخ داد را امری عادی جلوه دهد اما ناگفته پیداست که در رابطه جمهوری اسلامی ایران و ایالات‌متحده امریکا به‌خصوص در سه سال و نیم اخیر، حوادثی کوچک‌تر از این هم عادی محسوب نمی‌شوند. این رویارویی تنها 48 ساعت پس از دیدار مصطفی الکاظمی، نخست‌وزیر عراق از ایران در نزدیکی مرز سوریه با عراق رخ داد. الکاظمی در تهران به دیدار هر مقامی از رهبری تا رییس‌جمهور و رییس شورای عالی امنیت ملی که رفت با دو جمله کم و بیش یکسان روبه‌رو شد؛ ایران هنوز انتقام خون سردار شهید قاسم سلیمانی را از امریکایی‌ها نگرفته و خروج نیروهای امریکایی از عراق یک ضرورت قطعی است و نه امری وابسته به طرحی غیرالزام‌آور مصوب پارلمان عراق. ازسوی دیگر این رویارویی در ساعاتی رخ داد که رسانه‌های روسی و امریکایی خبر از گفت‌وگوی تلفنی ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه با دونالد ترامپ، رییس‌جمهور ایالات‌متحده داده و شاید برای نخستین‌بار به صراحت اعلام شد که پرونده ایران از جمله فرجام برجام محور اصلی این تماس تلفنی بوده است. این تماس تلفنی زمانی معنای بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دقیقا 48 ساعت پیش از گفت‌وگوی پوتین و ترامپ با حضور در مسکو گفت‌وگوی یک ساعته تلفنی را با ولادیمیر پوتین از طریق یک خط امن پیش برد و در جریان آن پیام حسن روحانی را به رییس‌جمهور روسیه رساند. زمانی که تکه‌های این پازل را در کنار هم قرار می‌دهیم این سوال اساسی پیش می‌آید که آیا سنتکام در حرکتی خودسر اقدام به تعقیب و تهدید هواپیمای مسافربری ایران کرده یا این حرکت پیامی از واشنگتن برای تهران و مسکو بود که می‌توان آن را پاسخ غیرمستقیم به پیشنهاد پوتین به ترامپ درباره ایران هم دانست؟
واکنش‌ها به این رویارویی در فضای مجازی طیف‌های متفاوتی را شامل می‌شد. در حالی که برخی کاربران ایرانی بر لزوم واکنش سریع ایران تاکید داشته و ادعا کردند که طرف امریکایی و اسراییلی سکوت‌های ایران در چند ماهه اخیر را تعبیر به ضعف کرده‌اند، در آن سوی میدان تحلیلگران و کارشناسان حقوقی و سیاسی بسیاری بر لزوم پرهیز از عکس‌العمل هیجانی و تدبیر در واکنش تاکید کردند. در تحلیل طیف دوم، دو نکته مدنظر قرار داشت که به هر دو مورد در چند ماهه اخیر به‌کرات در گزارش‌ها اشاره شده است. تحریم تسلیحاتی ایران تا پایان مهر ماه براساس متن برجام برداشته خواهد شد و ایالات‌متحده و متحدان عبری و عربی‌اش در منطقه از ابتدای سال جاری به روند اتهام‌سازی برای ایران به منظور تمدید این تحریم‌ها سرعت بیشتری بخشیده‌اند و همزمان تیم ترامپ در حال آزمایش ترفندهای حقوقی متفاوت برای تمدید این تحریم‌ها است. از سوی دیگر آبان ماه فصل انتخابات ریاست‌جمهوری در ایالات‌متحده است و بسیاری از کارشناسان به ایران توصیه کرده‌اند که در چندماه باقی مانده خویشتنداری از خود نشان بدهد تا نتیجه این انتخابات مشخص و زمین بازی برای ایران و سایرین روشن‌تر شود. رویارویی‌جنگنده اف -‌15 امریکایی با هواپیمای مسافربری ایران در رسانه‌های متفاوت هم بازتاب‌های بسیاری داشت و در تمام این رسانه‌ها این اتفاق را یکی دیگر از حلقه‌های زنجیره تنش میان ایران و ایالات‌متحده خواندند. بی‌بی‌سی انگلیسی در این‌باره نوشت: از زمانی که دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران خارج شد و تحریم‌های ایران را بازگرداند تنش میان دو کشور هر روز سیر صعودی پیدا کرده است. هم تهران و هم واشنگتن یکدیگر را به اقدام‌های تحریک‌زا متهم می‌کنند. بی‌بی‌سی در بخش دیگری از این گزارش به بررسی جایگاه ماهان‌ایر در سیستم حمل و نقل هوایی ایران پرداخته و می‌نویسد: ماهان‌ایر در سال 1991 تاسیس شده و ایالات‌متحده در سال 2011 این شرکت هوایی ایرانی را به اتهام حمل و نقل سلاح و همچنین تامین تجهیزاتی و مالی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در لیست تحریم خود وارد کرد. در سال 2019 برخی از کشورهای اروپایی نیز مانع رفت و آمد هواپیماهای ماهان در آسمان خود شدند.