چاپ

ایران پرسمان - فرهیختگان /متن پیش رو در فرهیختگان منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
زهرا طیبی| دور دوم مذاکرات ایران و آمریکا در رم، با خبرسازی جعلی خبرنگار العربیه شروع شد. خبرسازی در مورد مذاکرات مستقیم آمریکا و ایران یا گفت‌وگو در یک اتاق مشترک، از چند روز قبل از 12‌آوریل شروع شد و به نظر می‌رسد فعلاً مهم‌ترین دستور کار رسانه‌های خارجی، دستکاری افکار عمومی داخلی باشد. روز گذشته هم درحالی‌که دقایقی مذاکره دو کشور با واسطه عمانی شروع شده بود، خبرنگار العربیه در خبری مدعی شد «هیئت‌های آمریکا و ایران در یک اتاق در سفارت عمان در رم حضور دارند.» خبری که دقایقی بعد توسط رسانه‌های ایرانی تکذیب شد و اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه هم اعلام کرد مذاکرات در «دو اتاق جداگانه» و در محل «اقامت سفیر عمان در رم» برگزار می‌شود. سوار شدن روی موج رسانه‌ای و خبرسازی برای بازنمایی تصویر مطلوب جریان‌های هدف از روند مذاکرات، حربه‌ای قدیمی است که مذاکره‌کنندگان آمریکایی در دوره‌های گذشته مذاکرات با هدف کنترل افکار عمومی و در اختیار گرفتن مرجعیت رسانه‌ای از آن استفاده می‌کردند. این بار البته به نظر می‌رسد تیم مذاکره‌کننده ایرانی به فضاسازی رسانه‌های خارجی بی‌توجه نبوده است. محدود کردن حضور رسانه‌های خارجی در دور اول مذاکرات برای جلوگیری از انتشار اخبار جعلی، ضرب انتشار اخبار جعلی در مورد مذاکرات را کم کرد. نکته مورد توجه این است که آمریکا حضور رسانه‌های متعدد را در چهارچوب انتشار آزاد اطلاعاتی توجیه می‌کند، اما تعدد حضور آن‌ها تنها فضا را برای استفاده از رسانه‌ها برای فضاسازی رسانه‌ای و موج‌سواری روی افکار عمومی فراهم می‌کند. اتفاقی که در جریان حضور رسانه‌ها در دور دوم مذاکرات رخ داد. در دور دوم مذاکرات، رسانه‌های بیشتری امکان حضور در محل گفت‌وگو‌ها را داشتند، اما هم‌زمان شدت اخبار جعلی بیشتر و در مواردی عجیب‌تر شد، ازجمله آنکه در خبری که گفته می‌شد الجزیره منتشر کرده، ادعا شده بود «عباس عراقچی به دلیل طرح مسائل غیرهسته‌ای توسط طرف آمریکایی، مذاکرات را به مدت 15 دقیقه تعلیق و ادامه گفت‌وگو‌ها را مشروط به تمرکز بر مسائل هسته‌ای، اعلام کرده است.» این دومین خبر جعلی بود که ابتدا خبرگزاری الجزیره منتشر کرد و پس از آن رسانه‌های دیگر نیز به آن ضریب دادند. واقعیت اما این بود که تیم مذاکره دقایقی برای خواندن نماز، اتاق محل مذاکره را ترک کردند. نکته جالب توجه آن بود که برخی رسانه‌های داخلی نیز در دام خبرسازی جعلی قرار گرفتند و بدون صحت‌سنجی این خبر جعلی را منتشر کردند.
چرا خبر‌های جعلی؟
انتشار اخبار جعلی به نقل از منابع آگاه در مورد روند مذاکرات ایران و آمریکا، عموماً با چند هدف مشخص دنبال می‌شود. نکته اول آنکه برخی از این رسانه‌ها برای آنکه مرجعیت خبری را در اختیار بگیرند، سرعت را فدای دقت می‌کنند و بعضاً اخبار غیردقیق و نادرست را منتشر می‌کنند. علاوه براین، برخی از این اخبار غیردقیق و غیرواقعی، تعمداً با هدف دستاوردسازی برای طرف آمریکایی مذاکرات منتشر می‌شود. ادعایی که ترامپ در مورد مذاکرات مستقیم ایران مطرح کرد و پس از آن رسانه‌های دیگری نیز به آن پرداختند به این منظور منتشر شد که طرف آمریکایی به دنبال استفاده رسانه‌ای از این موضوع بود که توانسته مذاکراتی مستقیم با ایران و بدون واسطه را آغاز کند. ادعایی که البته با شروع مذاکرات، غیرواقعی بودن آن مشخص شد. با این حال اما همچنان تلاشی رسانه‌ای برای بیان این موضوع که مذاکره میان ایران و آمریکا، مستقیماً دنبال می‌شود، ادامه دارد؛ چراکه به نظر می‌رسد ترامپ عجله زیادی دارد بگوید تا اینجای گفت‌وگو‌ها دستاورد‌های مذاکراتی‌اش بیش از تیم مذاکره‌کننده اوباماست. بخشی از این اخبار جعلی که در رسانه‌ها منتشر می‌شود با هدف انحراف مسیر مذاکره صورت می‌گیرد و شیطنت‌های صهیونیستی برای دستکاری افکار عمومی یا ایجاد دوقطبی‌سازی در فضای سیاسی داخل کشور، هدف دیگر انتشار اخبار جعلی مذاکراتی است که در رسانه‌ها منتشر می‌شود. رسانه‌های فارسی‌زبان صهیونیستی که یدطولایی در فضاسازی رسانه‌ای علیه ایران دارند نیز از این قاعده مستثنی نیستند. این رسانه‌ها شاید در ابتدا اخبار دقیق و درستی از مذاکرات منتشر کنند اما کارویژه اصلی را بر ارائه روایت و تصویر اول از مذاکره متمرکز کردند تا افکار را به سمت مطلوب خود جهت دهند. خبری که به نقل از اینترنشنال در مورد احتمال توافق سه‌مرحله‌ای ایران و آمریکا منتشر شد، که اشاره داشت ایران در این بسته پیشنهادی احتمال خروج اورانیوم غنی‌شده به خارج را مطرح کرده و متقابلاً آمریکا پذیرفته که تعهداتی انجام دهد، خبری جعلی بود که شاید در ظاهر امر مثبت نیز باشد اما طبیعتاً واکنش‌های منفی زیادی در کشور ایجاد می‌کرد و مخالفان زیادی داشت. انتشار اخبار جعلی رسانه‌ها و تعدد آن‌ها، این توجیه را تقریباً غیرقابل پذیرش می‌کرد که این اخبار در یک خطای رسانه‌ای و به خاطر اطلاعات غلط یک منبع آگاه منتشر شده است و مشخصاً ضربه کاری به اعتبار این رسانه‌ها وارد می‌کند. در ادامه به بررسی برخی از این اخبار جعلی و خبرنگار‌هایی که این اخبار را منتشر کردند، می‌پردازیم.
دروغ 45 دقیقه‌ای
باراک راوید، خبرنگار صهیونیست و کارشناس سیاست خارجی خاورمیانه روزنامه اکسیوس که در محل مذاکرات ایران و آمریکا در رم هم حضور دارد، با شروع مذاکرات ایران و آمریکا اخبار مذاکرات و جو تیم ترامپ در مورد مذاکره را منتشر کرده است. اگرچه بخشی از اخباری که توسط این خبرنگار صهیونیست منتشر می‌شوند، غیرواقعی نیستند اما مشخصاً با سیاست رسانه‌ای رژیم صهیونیستی و با در نظرگرفتن منافع رژیم منتشر می‌شوند. براین اساس جهت‌دار بودن انتشار اخبار مرتبط با ایران و مذاکره، پدیده عجیبی نیست. برای مثال انتشار خبر اختلاف در تیم امنیت ملی آمریکا در مورد پرونده ایران و افشای دودستگی در تیم امنیت ملی آمریکا، اتفاقی مثبت برای رژیم صهیونیستی به شمار می‌رود؛ چراکه این گزاره را اثبات می‌کند که هنوز چهره‌هایی در تیم ترامپ حضور دارند که موافق حمله نظامی به ایران هستند و گزینه حمله نظامی به ایران هنوز روی میز آمریکایی‌ها قرار دارد. اخباری که راوید، خبرنگار خاورمیانه در مورد مذاکرات هسته‌ای ایران از زمان شروع مذاکرات تا روز گذشته منتشر کرده، مدعی شده آمریکا با غنی‌سازی 3 درصد اورانیوم در خاک ایران با مقاصد صلح‌آمیز موافقت کرده است. خبری که تا لحظه تنظیم گزارش، توسط مقامات رسمی دوطرف تایید یا تکذیب نشده است. این رسانه پیش از شروع دور دوم گفت‌وگو‌های ایران و آمریکا، خبر دیدار ویتکاف و دیوید بارنیا، مدیر موساد را منتشر کرد، با این منظور که رژیم صهیونیستی در جریان مذاکرات دو طرف قرار دارد. باراک راوید بعد از صحبت‌های وزیر خارجه ایران در مورد گفت‌وگوی چند دقیقه‌ای با استیو ویتکاف در دور اول مذاکرات در عمان، مدعی شد گفت‌وگویی 45 دقیقه‌ای بین ویتکاف و عراقچی به صورت مستقیم مطرح شده است. خبری جعلی که به نظر می‌رسید بیشتر با هدف اثرگذاری بر فضای سیاسی داخل ایران مطرح شده است. نکته مورد توجه آن است که عموم اخباری که باراک راوید، خبرنگار صهیونیست در مورد تحولات مرتبط با ایران منتشر می‌کرد، در رسانه‌های داخلی ایران نیز بازتاب زیادی پیدا می‌کرد. اگرچه این‌طور به نظر می‌رسد که این رسانه، اخبار مرتبط با ایران را بدون سوگیری رسانه‌ای منتشر می‌کند اما در مورد رویداد‌های حساسی که با فضای داخلی ایران نیز گره خورده، عموماً دست به انتشار اخباری جعلی می‌زند که با توجه به مرجعیت رسانه‌ای که در اختیار گرفته تا تکذیب اصل ادعا، اثر خود را برجامعه هدف می‌گذارد.
دروغ نیویورک‌تایمزی
«ماه گذشته، رئیس‌جمهور ایران همراه با رؤسای قوه قضائیه و مجلس، با رهبر انقلاب دیدار کردند... آن‌ها به آقای خامنه‌ای گفتند اگر ایران از مذاکرات امتناع کند یا مذاکرات شکست بخورد، حملات نظامی به دو سایت اصلی هسته‌ای ایران، نطنز و فردو، اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. در پایان این جلسه چندساعته آقای خامنه‌ای تسلیم شد. او اجازه داد مذاکرات ابتدا به صورت غیرمستقیم، از طریق واسطه و سپس در صورت پیشرفت، به صورت مستقیم بین مذاکره‌کنندگان آمریکایی و ایرانی انجام شود.» این بخشی از خبری بود که فرناز فصیحی، خبرنگار ایرانی_آمریکایی نیویورک‌تایمز به نقل از دو منبع آگاه ایرانی نوشت. ادعایی که اعضای نزدیک به دفتر رهبر انقلاب آن را تکذیب کردند و این ادعا‌ها را کذب محض خواندند. فصیحی البته در انتشار اخبار جعلی در مورد تحولات ایران، سابقه دور و درازی دارد. درحالی‌که رسانه‌های مختلف گمانه‌زنی‌هایی در مورد چگونگی ترور اسماعیل هنیه در تهران منتشر می‌کردند، فصیحی در گزارشی در نیویورک‌تایمز، به نقل از 7 منبع آگاه ازجمله دو مقام ایرانی مدعی شد ترور اسماعیل هنیه از طریق بمبی که دو ماه قبل در اتاق هنیه جاسازی شده بود، صورت گرفته است. ادعایی که تکذیب شد و برمبنای آنچه مقامات مسئول ایرانی گفتند، محل اقامت اسماعیل هنیه پیش از این مشخص نشده بود که امکان بمب‌گذاری وجود داشته باشد. خبر دروغی که نیویورک‌تایمز در مورد بیماری رهبر انقلاب در آستانه ناآرامی‌های سال 1401 منتشر کرده بود را هم فرناز فصیحی خبرنگار نیویورک‌تایمز منتشر کرده بود. تعدد انتشار اخبار جعلی در مورد ایران که عموماً به نقل از چند منبع آگاه ایرانی منتشر می‌شوند، که هیچ زمان نامی از آن‌ها برده نمی‌شود، این گزاره را تقویت می‌کند که فصیحی این ادعا‌ها را صرفاً در قالب یک خبرنگار معمولی منتشر نمی‌کند و کارویژه مشخصی دارد. گزارش‌هایی که عموماً با هدف اثر‌گذاری بر افکار عمومی داخل ایران در نیویورک‌تایمز منتشر می‌شود، این گزاره را تقویت می‌کند که پای حضور سرویس‌های اطلاعاتی در انتشار اخبار به نقل از مقامات آگاه فرضی، در میان است. فصیحی این روز‌ها و هم‌زمان با شروع مذاکرات ایران نیز به موضع‌گیری رسانه‌ای و ارائه تحلیل در مورد محتوای مذاکرات ادامه می‌دهد. اظهاراتی که بعضاً تناقضی با اصل خبر منتشر شده ندارند اما اتفاق عجیبی نیست اگر در روز‌های آینده که مسیر مذاکرات وارد چهارچوب گفت‌وگو‌های فنی می‌شود، ادعا‌هایی جعلی به نقل از مقامات آگاه ایرانی در مورد مذاکرات با هدف تأثیرگذاری بر روند مذاکرات منتشر کند.
رویترز؛ همان همیشگی
خبرگزاری رویترز هم از رسانه‌هایی که ادعا‌هایی در مورد مذاکره مستقیم ایران و آمریکا منتشر کردند، عقب نماند. رویترز البته ادعای دیگری را نیز در مورد محتوای مذاکرات ایران و آمریکا مطرح کرد با این عنوان که تبادل زندانیان آمریکایی، یکی از محور‌های مذاکراتی گفت‌وگوی دوطرف بوده است. ادعایی که سخنگوی وزارت خارجه آن را تکذیب کرد. خبرگزاری رویترز پیش از این و در جریان ادعا‌های رسانه‌ای که در مورد فروش سلاح ایران به روسیه منتشر می‌شد، اخبار غیردقیق و جعلی منتشر کرد. در جریان وقوع حادثه تروریستی در تالار کنسرت کروکوس، در فروردین سال گذشته، رویترز مدعی شد چند روز پیش از این حمله در روسیه، تهران اطلاعاتی به روسیه داده بود. ادعایی که سخنگوی کرملین آن را تکذیب کرد و گفت پیش از این هیچ اطلاعاتی مرتبط با این تهدید امنیتی از ایران دریافت نکرده است. خبرگزاری رویترز پیش از این مدعی شده بود ایران واسطه مذاکرات محرمانه برای انتقال موشک‌های پیشرفته روسی به یمن است. ادعایی که باز هم تکذیب شد.
بازار