چاپ

ایران پرسمان - ایسنا / سه سال از جنگ در اوکراین می‌گذرد و به‌نظر می‌رسد به نقطه پایانی خود در حال نزدیک‌شدن است؛ اما این درگیری چگونه آغاز شد؟
سه سال پیش در تاریخ 24 فوریه 2022 و با آغاز «عملیات ویژه» روسیه در اوکراین، خون‌بارترین جنگ در قاره اروپا پس از جنگ جهانی دوم آغاز شد.
اما آیا این جنگ سه سال پیش آغاز شد؟ ریشه‌های این جنگ به کجا بازمی‌گردد؟ نقش آمریکا در آن چیست؟
در فوریه 1990، مقامات آمریکا صراحتا به مقامات اتحاد جماهیر شوروی، وعده دادند که «هرگز ناتو یک اینچ به سوی شرق» گسترش پیدا نخواهد کرد. بر اساس اسناد منتشر شده توسط آمریکا، آلمان، انگلیس و فرانسه که در آرشیو امنیت ملی دانشگاه جورج واشنگتن قابل مشاهده است، تضمین معروف «جیمز بیکر»، وزیر امور خارجه وقت آمریکا مبنی بر عدم گسترش ناتو به سوی شرق در دیدار او با «میخائیل گورباچف»، آخرین رهبر شوروی در 9 فوریه 1990، بخشی از مجموعه تضمین‌هایی بود که رهبران غربی درباره امنیت شوروی به گورباچف و دیگر مقامات شوروی در طول فرآیند اتحاد آلمان در سال‌های 1990 داده بودند.
«جورج اچ دبلیو. بوش» رئیس جمهور وقت آمریکا در جریان اجلاس مالت در دسامبر 1989 به گورباچف اطمینان داده بود که ایالات متحده از انقلاب‌های اروپای شرقی برای آسیب رساندن به منافع شوروی سوء استفاده نخواهد کرد.
طبق اسناد منتشر شده، اولین تضمین‌های ملموس رهبران غربی در مورد ناتو در 31 ژانویه 1990 آغاز شد. منابع روسی نیز با اشاره به وعده‌های آشکار غرب به شوروی و فدراسیون روسیه (روسیه امروزی) از سال 1993 تاکنون مکررا به بدعهدی غرب اشاره کرده‌اند.
«بوریس یلتسین» نخستین رئیس جمهور فدراسیون روسیه در سال 1993 با تأکید بر وعده‌های غرب به گورباچف و اتحاد جماهیر شوروی، گسترش ناتو به شرق را «غیرقانونی» خواند. چهار سال بعد، «یوگنی پریماکوف»، وزیر امور خارجه روسیه، مشاور سابق گورباچف و رئیس سرویس اطلاعات خارجی روسیه، اظهار داشت که چندین رهبر غربی «به گورباچف گفته‌اند که هیچ کشوری که از پیمان ورشو خارج شده است، وارد ناتو نخواهد شد».
10 سال پس از آن، در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال 2007، «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهور وقت روسیه مجددا خطاب به کشورهای غربی صراحتا اعلام کرد: «چه اتفاقی برای تضمین‌هایی که شرکای غربی ما پس از انحلال پیمان ورشو داده‌اند، آمده است؟»
اما با وجود انتقادات مکرر مقامات ارشد روسیه علیه بدعهدی غرب نسبت به وعده‌های خود به شوروی، ناتو به سوی شرق توسعه پیدا کرد و مقامات آمریکایی ضمن رد کردن انتقادات روسیه، روی خواست خود برای عضویت اوکراین در ناتو پافشاری کردند و حتی «جو بایدن» رئیس جمهور پیشین آمریکا آشکارا اعلام کرد که «اوکراین به‌زودی به ناتو خواهد پیوست.»

تصویر: اجلاس مالت؛ دیدار گورباچف و جورج بوش

ایران پرسمان

تصویر: پوتین در کنفرانس مونیخ، سال 2007
اوکراین و جاه‌طلبی آمریکا برای اعمال شکست «راهبردی» بر روسیه
اوکراین به‌عنوان یکی از بزرگترین کشورهای اروپا و عضو پیشین جماهیر شوروی، دارای بیشترین مرز مشترک با روسیه است. مسکو همواره گسترش ناتو به سوی شرق را تلاش غرب برای «منزوی کردن» روسیه و تهدیدی وجودی علیه خود معرفی کرده است و این تهدیدات با اظهارات بایدن و حوادث سال 2014 در اوکراین و روی کارآمدن دولتی غرب‌گرا در این کشور شدت تازه‌ای به خود گرفت.
پس از روی کار آمدن دولتی غرب‌گرا با کمک کشورهای غربی در اوکراین در سال 2014، مسکو، کی‌یف را متهم کرد که شروع به پاکسازی قوی روس‌ها در اوکراین کرده است. «ولودیمیر زلنسکی» رئیس جمهور اوکراین نیز همواره بر ممنوع بودن زبان روسی یا فرهنگ این کشور در اوکراین تأکید کرده و برخی مواقع به آن افتخار کرده است.
در چنین شرایطی، حتی پیش از شروع جنگ اوکراین، در دسامبر 2021، پوتین با انتقاد مجدد از غرب گفت: «ما به یاد داریم، همانطور که قبلاً بارها اشاره کردم و همانطور که شما به خوبی می‌دانید، چگونه در دهه 1990 به ما قول دادید که [ناتو] یک اینچ به سمت شرق حرکت نکند. شما بی شرمانه ما را فریب دادید: پنج موج از گسترش ناتو وجود داشته است. ما کسی را تهدید نمی‌کنیم. آیا به مرزهای آمریکا، انگلیس یا هر کشور دیگری نزدیک شده‌ایم؟ این شما هستید که به مرز ما آمده اید و حالا می گویید که اوکراین نیز عضو ناتو خواهد شد.»
ولی با وجود انتقاد مجدد رئیس جمهور روسیه از خواست غرب برای توسعه ناتو و عضویت اوکراین در این ائتلاف نظامی، بایدن، رئیس جمهور وقت آمریکا ضمن پافشاری برای خواست خود پیرامون عضویت اوکراین در ناتو، هشدار پوتین را نادیده گرفت و در نهایت، در 24 فوریه 2022، جنگ در اوکراین آغاز شد.
طبق آمار منتشر شده توسط مدرسه اقتصاد کی‌یف، این جنگ به ویرانی گسترده اوکراین، کشتار صدها هزار اوکراینی، روسی و 170 میلیارد خسارت مستقیم در اوکراین انجامیده است.

ایران پرسمان

تصویر: نقشه پیشروی ناتو به سمت شرق از سال 1999
عقب‌نشینی آمریکا از خواست خود برای عضویت اوکراین در ناتو
«دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا اما ضمن پافشاری برای خواست خود در جهت ایجاد صلح در اوکراین، کی‌یف را برای «صاف کردن» صدها میلیارد دلار وام ارائه شده توسط آمریکا به اوکراین تحت فشار قرار داده و با عضویت این کشور در ناتو مخالفت کرده است.
«پیت هگست» وزیر دفاع آمریکا نیز در اظهاراتی تأکید کرد که «عضویت اوکراین در ناتو غیرممکن است.»
هگست همچنین احتمال حضور نیروهای آمریکایی در اوکراین به‌عنوان نیروهای حافظ صلح را رد کرده و اعلام کرده‌اند که هرگونه ضمانت امنیتی ارائه شده به اوکراین نباید ماده پنج ناتو را شامل شود.
علاوه‌بر عقب‌نشینی واشنگتن از خواسته‌های پیشین خود، ترامپ که طبق گزارش شبکه آمریکایی «بلومبرگ» به‌دنبال «استعمار اقتصادی اوکراین» و تصرف منابع طبیعی این کشور به بهانه پس گرفتن پول‌های آمریکا است، روی خواست خود برای پایان یافتن هرچه سریع‌تر جنگ اوکراین تأکید ورزیده، خطاب به زلنسکی اعلام کرده است که «نباید این جنگ را آغاز می‌کردی.»

ایران پرسمان

تصویر: جنگ اوکراین
گمانه‌زنی‌ها درباره پایان یافتن جنگ اوکراین
از طرفی، اظهارات و رویکرد سیاست خارجی ترامپ با استقبال روسیه و مقامات آن روبرو شده است.
«سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه اخیرا تأکید کرد: «ترامپ اولین و ظاهراً تاکنون، تنها رهبر غربی است که علنا و با صدای بلند گفته است که یکی از دلایل اصلی وضعیت اوکراین، مسیر وقیحانه دولت قبلی برای کشاندن اوکراین به ناتو بوده است. این در حال حاضر یک سیگنال است که او موقعیت ما را درک می کند.»
در چنین شرایطی، بسیاری بر این باورند که با وجود «عدم حضور اوکراین و اروپا» در مذاکرات آمریکا و روسیه، احتمال پایان یافتن جنگ اوکراین که امروز وارد چهارمین سال خود شد، شدت گرفته است.
از طرفی، به نوشته روزنامه «نیویورک‌تایمز» متحدان غربی اوکراین، با مشکلات داخلی بسیاری روبرو هستند. فرانسه و آلمان، 2 تا از بانفوذترین کشورهای اروپایی، با ماه‌ها ناکارآمدی سیاسی گرفتار و تحت تأثیر ظهور احزاب راست افراطی قرار گرفته‌اند.
با این تفاسیر، با توجه به عقب‌نشینی واشنگتن از خواسته‌های پیشین خود و اتخاذ سیاستی همسوتر با مسکو، احتمال توافق 2 قدرت بزرگ جهانی برای پایان یافتن مناقشه اوکراین بدون نقش داشتن اروپا در آن بسیار بالاست.