ایران پرسمان - ابتکار / «ایرانیان و فلسفه یلدا» عنوان یادداشت روز در روزنامه ابتکار به قلم محمدعلی نویدی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
دراز ترین و بلندترین شب سرد سال را در فرهنگ ایرانی، شب یلدا یا « چِلِّه » می گویند؛ در اینجا به حکایت یلدا نمی پردازم که دو چله بزرگ و کوچک داریم و چار چار داریم. بنابراین، سعی می کنم به حکمت و تفکر یلدا بپردازم.
به نظر من، یلدا در فرهنگ ایرانی دارای هفت فضیلت حکمت آمیز و صفت فلسفی است :
1- ایرانیان به فرهنگ رسیدن به اوج و قله و ارتفاع و حد اعلی « Top » توجه ویژه‌ای دارند؛ مثلاً، رسیدن به نوک قله برای کوهنوردان ایرانی حائز اهمیت است. یعنی حکمت یلدا، بیانگر، عُلُوّ طلبی و اعلی پسندی ایرانیان را می رساند. اگر ایرانیان در نظر و عمل و با پشتکار همین اندیشه رسیدن به « حد اعلی » را الگوی خود قرار دهند، بی تردید از جمله ملل و نسل های موفق تاریخ در آینده خواهند شد. گرامیداشت یلدا و چِلّه در متن و بطن خود این اندیشه را مُقَّدر دارد.
2 - در فرهنگ ایرانی و حکمت یلدا، تولد، زایش، آغاز، پیدایش و میلاد « birthday » از اهمیت و اعتبار والایی برخوردار است. جشن تولد، از جشن های باستانی ایران زمین است. یلدا، یاد آور تولد « ایزد مهر » و سپس کریسمس و میلاد مسیح «ع» می باشد. تولد گرفتن های مبارک و فرخنده ریشه در چنین حکمتی دارد.
![]()
3- اساس و بنیان « فلسفه » آیین های کهن دیار ایران، به نگاه و نگرش تغییر « Chang » بر می گردد. جشن سده، مهرگان، یلدا، چهارشنبه سوری، خانه تکانی، نوروز و سیزده بدر و نظایر آن به چنین اصل و نسب بر می گردد. ایران و ایرانیان فلسفه تغییر و تحول را بر فلسفه تعصب و تحجر ترجیح می دهند.
4- حکمت یلدا، در اندیشه و تلاش جمعی برای گذار از تاریکی طویل « The Long Dark » به روشنایی حرارت بخش « lighting » ریشه می رساند. برای ایرانیان نور و روشنایی و گرمی و حرارت یک عنصر اصیل زندگانی است. ذات و ماهیت یلدا و چِلّه، موقت و گذری بودن تاریکی و نفس های آخر سردی و ظلمت و آشکارگی و ظهور نور و روز و روشنایی است. از فردای یلدا، روزها بلند می‌شود و نور و حرارت افزون می یابد.
5- یک صفت و ویژگی فلسفی یلدا، همانا، قدرت نماد سازی symbolize »، ایرانیان است. نماد « symbol » در منطق و ریاضیات و کامپیوتر و علوم شناختی و هوش مصنوعی استعمال فراوانی دارد. ریشه نمادسازی، واژه سازی و مفهوم پردازی است؛ وقتی کلمات از جان اندیشناک آدمی نشأت بگیرد، مفهوم با معنا ساخته می‌شود؛ زمانی که مفهوم سازی صورت گرفت و بهره واقعی و حقیقی نیز ملحوظ و گرانبار گردید، نماد سازی و علامت پردازی رخ می‌دهد. یلدا و جشن چِلّه نماد و نشان همین اندیشه است. با دور هم جمع شدن و جشن گرفتن و به اقبال و استقبال نور و روشنایی و گرمی و حرارت و روز رفتن، از نمادها و نمودها به هست ها، بودها و حکمت ها « دانش عمیق » عبور می کنیم.
6ـ اهمیت زندگی. ایرانیان خردمند اصل اساسی و بنیادین حیات و آفرینش را زندگی انسانی می دانستند. نماد ها و نشان ها را حاکی « حکایت » از حکمت ها « اصل ها» تلقی می کردند و چون نمادها نزدیک به سطح ملموس زندگی هستند، بیشتر آن‌ها را گرامی می داشتند. امّا، زندگی را دارای نهان ها، رازها، نهاده ها، و امور نامرئی نیز تلقی می کردند. گویی، زندگی سطح و ساحت مرئی دارد، و مرتبه و ساحت نامرئی، آن ساحت نامرئی بی انتها که اصل و اصالت زندگانی « Life » بدان وابسته است، همان حکمت های زندگی هستند. بزرگداشت یلدا، تنها یک علامت از علائم اهمیت زندگی محسوب می‌شود. زندگی همانند یک ارکستر اصیل موسیقی، دارای نُت ها و نمادها است. سازهای زندگی لاجرم لازم است، درست نواخته شود.
7- حکمت هفتم یلدا و جشن چِلّه، به تحقیق، توجه و تَفطُّن به اندازه ها، قدرها، و قیمت روزگاران بوده است. در این جهان، هر چیزی قدر و ارزش و اندازه‌ای دارد. یلدا، یک میزان و مقیاس و اندازه و وسعت است. نوروز یک مقدر و مقیاس بزرگ دیگری است. هر چیزی واقعیت معینی دارد. پاییز یک واقعیت معین می باشد و زمستان نیز چنان است و آنگاه بهار یک اندازه معین مؤثر و اثرمند، رخ می تاباند. حسابگری و اندازه دانی که با فلسفه امروز و مدرنیته مطرح شده است، در حکمت ایران باستان و قدرشناسی ایام و لیالی کاملاً مخفی و منظور بوده است.