بزرگنمايي:

ایران پرسمان - خبرآنلاین / قرارداد کنسرسیوم هیچ مغایرتی با ملی شدن صنعت نفت ایران نداشت، فقط اجرایی شدن آن را تسهیل کرد و 17 سال بعد تمام شد و به ایران تحویل شد و رفت! لابد می خواستید مذاکرات آن نیز مانند برجام 17 سال طول بکشد و نفت تعطیل و به جایی هم نرسد!...مسئله دیکتاتوری هم که اشاره کرده اند مقوله ای است مرتبط با توسعه فرهنگی و اجتماعی و ربطی به کنسرسیوم ندارد! شاه در آغاز در مسائل اجرایی هیچ دخالتی نداشت...آیا امینی کارشناس کاردان و همکارانش طی چهار ماه مذاکره به توافقی دست نیافتند که در دوران آن ایران به بالاترین شتاب توسعه دست یافت و ایران از آن بهره مند شد؟
در بخش اندیشه خبرآنلاین مقاله ای از وحید اسلام زاده، با تیتر انگلیس برای توسعه خود و اروپا بعد از جنگ، نیاز داشت مصدق سرنگون شود منتشر شد. به دنبال آن دکتر فریدون مجلسی در مطلبی کوتاه واکنش نشان داد. در آن مطلب کوتاه او تاکید کرد که سیاست اقتصاد بدون نفت مصدق منجر به ورشکستگی اقتصادی ایران شد... و در اصل این دکتر امینی بود که با امضای قرارداد کنسرسیوم کشور را از بحران نجات داد. در باره نقد دکتر مجلسی حمیدرضا عابدیان، پژوهشگر در حوزه تاریخ معاصر، به نقد دکتر مجلسی پاسخ داد. عابدیان در مقاله خود تلاش کرد از منظر فلسفه سیاسی در حوزه مسئله چگونگی حفظ منافع ملی در قراردادهای بین‌المللی مانند کنسرسیوم، به‌ویژه در شرایط نابرابر قدرت، به نقد مقاله دکتر مجلسی بپردازد. همچنین از همین منظر به مسئله تاثیر کودتای 28 مرداد 1332 و دخالت های خارجی بر سرنوشت ملت ایران به عوامل توسعه نیافتگی ایران با دخالت خارجی و استبداد داخلی پاسخ می دهد، عابدیان در مقاله اش با 13 رفرنس، از میان موضوعات مطرح در یادداشت دکتر مجلسی، صرفا بر روی یک موضوع کنسرسیوم متمرکز شده، و پرداختن به همه موضوعات را خارج از حوصله خواننده می داند که هر یک یادداشتی جداگانه می خواهد.
بازار
اما مطلبی که در زیر می خوانید پاسخ دکتر فریدون مجلسی است به نقد حمیدرضا عابدیان. از منظر فلسفه سیاسی، پیش فرض مجلسی بر روی منافع ملی و حکمرانی مبتنی بر تخصص و آگاهی به امور داخلی و بین المللی استوار است. او معتقد است که سیاست های غیرواقع بینانه مصدق، ضربه بر منافع ملی ایران وارد کرد. همچنین سیاست های غیرواقع بینانه او را از تنظیم سیاست خارجی منسجم نیز محروم کرد و این امینی بود که با تاکید بر اهمیت کارشناسی در تصمیم گیری ها، با تکیه بر دانش و تجربه خود، توانست قراردادی موفقیت آمیز را به امضاء برساند. از این منظر مجلسی توجه به نتایج عملی را مورد توجه قرار می دهد. مجلسی معتقد است که مصدق با تصور اتکای الزامی غرب به نفت ایران، صنعت نفت را تعطیل کرد و به اقتصاد و توسعه کشور ضربه زد. او تاکید می‌کند که غرب با جایگزین کردن نفت ایران از منابع دیگر، توانست این تعطیلی را تحمل کند. اما در عوض کنسرسیوم ایران را به بالاترین شتاب توسعه رساند. مجلسی معتقد است که ایران و غرب در آن زمان به یکدیگر نیاز داشتند و اتکای متقابل به غرب، انتخابی منطقی برای ایران بود. او به این موضوع اشاره می‌کند که ایران در آن زمان توانایی اداره صنعت نفت را نداشت و نیاز به همکاری با شرکت‌های خارجی داشت. می توان در پس زمینه ذهن مجلسی، مسئله برجام و توسعه ایران را به خوبی مشاهده کرد. او می خواهد با تجربه نهضت ملی نظام سیاسی ایران را به واقعیت هایی که خودش را به آن ها مستظهر می داند، آگاه کند. مقاله تحلیلی مجلسی در زیر از نظرتان می گذرد:
****
خبرآنلاین، با احترام
چند روز پیش به مناسبت ایام تاریخی مرتبط با مرحوم مصدق مقاله ای نگاشته شد از آقای وحید اسلامزاده که من نظر خود را در یک جمع بندی مختصر به شرح زیر گفتم که عینا در خبرآنلاین درج شد: «برخلاف توهم مصدق درباره اتکای الزامی غرب به نفت ایران، غرب 4 سال تعطیل صنعت نفت ایران را به راحتی تحمل کرد و مصدق با ترجیح دادن تعطیل صنعت نفت به امضای توافقی برای بهره برداری از آن، و اتخاذ سیاست «اقتصاد بدون نفت» کشور نیازمند ایران را به ورطه ورشکستگی و توسل به چاپ اسکناس و تحمل خسارات عدم دریافت منافع نفت کشاند. تولید رقبا توسعه یافت و جایگزین شد! امینی با امضای قرارداد کنسرسیوم موجب نجات کشور شد.»
چون دیدم خبرآنلاین نقد مفصلی از آقای حمیدرضا عابدیان بر مطلب کوتاه فریدون مجلسی نوشته اند برای اثبات حقانیت مصدق در مسائل گوناگون که ضمن تشکر ارتباط برخی از نکات آن را با مطلب کوتاه خودم در نمی یابم. لازم دانستم از حق پاسخگویی خود استفاده و عرض کنم: بنده هم مانند اغلب ایرانیان آن زمان این واقعیت را که مصدق با توجه به تغییرات وضعیت بازار جهانی نفت ادامه قرارداد نفت انگلیس و ایران را غیر عادلانه تشخیص داد و رهبری ملی کردن آن را بر عهده گرفت تأیید و حمایت می کنم. اما بر صحت چند نکته در مطلب کوتاه خود در شرح واقعیت آنچه در دوران حکومت مصدق رخ داد مصر هستم، و نقد مفصل آقای عابدیان را پاسخ قانع کننده به نکات مندرج در آن «مطلب کوتاه» نمی دانم:
1- آیا به اشاره من اشاره به توهم مصدق درباره اتکای الزامی غرب به نفت ایران ایراد دارند؟ اینطور نبود؟ آیا چنان نیازی را ابزاری برای چانه زنی خود نمی پنداشتند؟ آیا غرب ثابت نکرد که با آماده سازی قبلی در عربستان و کویت و بحرین و عراق جایگزین کافی در اختیار داشت؟
2- آیا نفت ایران از خرداد 1330 تا تیر 1333 به مدت سه سال کامل و تا راه افتادن دوباره سیستم 4 سال تعطیل نماند و این نشان دهنده حضور رقبای دیگر و تحمل پذیری غرب نبود؟
3- آیا پیشنهاد مدیریت موقت بانک جهانی تا روشن شدن تکلیف ادعاهای شرکت نفت انگلیس و ایران که تضمین کننده ادامه کار و بهره مندی ایران از منافع ناشی از تعطیل شدن آن نبود؟
4- آیا امضای آخرین پیشنهاد مشترک انگلیس و آمریکا را که آقای عابدیان آن بهتر از قرارداد کنسرسیوم می دانند از مسائل بعدی چلوگیری نمی کرد و به سود ایران نبود؟
5- آیا مصدق تعطیل صنعت نفت ایران و اتخاذ سیاست «اقتصاد بدون نفت» را ترجیح نداد؟ 
6- آیا محروم ماندن ایران از منافع تنها منبع تحصیل ارز و درآمد خود و «اقتصاد بدون نقت» کشور به ورطه ورشکستگی و الزام به چاپ اسکناس کشانده نشد؟ خزانه خالی به زاهدی نرسید؟
7- آیا در مدت عقب نشینی ایران از بازار نفت، رقبا تقویت و جایگزین ایران نشدند؟
8- آیا امینی کارشناس کاردان و همکارانش طی چهار ماه مذاکره به توافقی دست نیافتند که در دوران آن ایران به بالاترین شتاب توسعه دست یافت و ایران از آن بهره مند شد؟
در واقع ایرادهای آقای عابدیان به مورد مختومه ای است که با موفقیت کامل وظایف خود را انجام داده و سود برده و سود رسانده به پایان رسیده و هیچ پیشنهاد متقابلی هم در مقابل آن نبوده است. 
مطلب نقد شده من در پاسخ نویسنده ای بود که نوشته بود «انگلیس برای توسعه خود و اروپا بعد از جنگ، نیاز داشت مصدق سرنگون شود»، خوب معلوم است در جهان پس از جنگ در واقع فقط غرب و تا حدی ژاپن بود که به منابع انرژی خاورمیانه از جمله نفت ایران نیاز داشت. متقابلا ایران و کشورهای عقب مانده خاورمیانه نیز به پول و تکنولوژی تنها مشتریان خودشان یعنی غرب و ژاپن نیاز داشتند! مگر مشتری دیگری هم وجود داشت؟؟؟
آقای عابدیان در آغاز به گزارش هندرسون سفیر آمریکا استناد کرده اند که به ایرانی ها فهماندیم «تولید و تصفیه نفت به عهده کنسرسیوم است نه ایران» به فرض آنکه سفیر در گزارش خودنمایی نکرده باشد، مگر ایرانی ها خودشان نمی دانستند که از عهده تولید و تصفیه نفت بر نمی آیند! اگر می توانستند در زمان مصدق به جای تعطیل کار را راه می انداختند! اگر می توانستند که اصلا سراغ پیمانکار نمی رفتند! 
به شرایط شرایط نابرابر قدرت در تنظیم قرارداد اشاره کرده اند که منظورشان روشن نیست. یعنی ایران نباید مذاکره می کرد و به قراردادی که اجرای آن از عهده خودش بر نمی آمد تن می داد؟پاسخگویی به عواقب 28 مرداد بر عهده کسانی است که آن بن بست را پدید آوردند و تاثیری هم در نفوذ بیگانگان در ایران نداشت و البته ایران تازه از اشغال تجزیه طلبانه شوروی رسته بود در جنگ سرد، ضمن تلاش برای حفظ تعادل با همسایه آزمند شمالی، اتکای متقابل به غرب را برگزیده بود تا یه سرنوشت اروپای شرقی دچار نشود. آیا بیگانگان خواهان آن بودند که کشور فقیر ایران تبدیل به ثروتمندترین کشور آسیا و آفریقا پس از ژاپن شود؟
محمد مصدق و هندرسون سفیر آمریکا در ایران
لابد می دانید که به موجب قرارداد دارسی که در سال 1933 اصلاح و تمدید شد، ایران هیچ سهمی در شرکت نفت ایران و انگلیس نداشت و فقط بابت امتیاز نامه مظفرالدین شاهی از سود خالص 16 درصد می برد که در 1932 به 20 درصد و یک حق مالکانه تعدیل شد. در سال امضای قرارداد دارسی مرحوم مصدق مستوفی ایالت خراسان بود و اعتراضی از ایشان دیده نشد، اما لابد ایراد را احساس می کرد که ملی کردن را پیش برد. قرارداد کنسرسیوم هیچ مغایرتی با ملی شدن صنعت نفت ایران نداشت، فقط اجرایی شدن آن را تسهیل کرد و 17 سال بعد تمام شد و به ایران تحویل شد و رفت! لابد می خواستید مذاکرات آن نیز مانند برجام 17 سال طول بکشد و نفت تعطیل و به جایی هم نرسد!
کنسرسیوم امتحانش را داده و تمام شده و نتایج آن قابل بررسی «بعد از عمل» است. مانند یک عمل جراحی است که 70 سال پیش روی بیماری انجام و بیمار درمان شده و عمری طولانی را پشت سر گذاشته باشد و هنوز مخالفان جراح به طرفداری از نوع عمل فرضی دیگری معتقد باشند که عمل انجام شده 70 سال پیش ایرادهایی داشته و شاید نوع عمل دیگر بهتر بوده باشد! بی آنکه نوع عمل دیگر هم معلوم بوده یا اصلا نیازی به آن بوده باشد. کشور و سازمان برنامه اش از محل درآمد حاصل از اجرای آن قرارداد ایران را ثروتمندترین کشور در کل آسیا و آفریقا از ژاپن شد! ایران سهم مرسوم و تحمیل شده در بازار جهانی در آن زمان یعنی 50-50 میان مالک و پیمانکار بهره برداری را متعاقبا به 45-55 تبدیل کرد.
شاید آقای عابدیان و بسیاری دیگر فراموش کرده اند که بزرگترین پالایشگاه جهان و شهرهای نفتی آبادان و مسجد سلیمان و دکل های حفاری و شبکه خطوط لوله را ایران نساخته بود و مصادره اموال شرکت نفت ایران و انگلیس می توانست با جنگ حل شود. مجلسی تعطیل 4 ساله صنعت نفت ایران را ناشی از تعلل و هراس مصدق در امضای یک قرارداد بهره برداری متعادل و خصوصا عدم پذیرش تصدی موقت بانک جهانی می داند. مجلسی بر خلاف فرمایش آقای عابدینی هرگز به «تحریم»! فروش نفت ایران اشاره نکرده است، زیرا می داند که فروش نفت ایران تحریم نبود! زیرا: اولا با تعطیل صنعت نفت ایران به دلیل نبود کارشناس و امکانات داخلی جز در حد یک برج تقطیر و امکانات کرمانشاه برای مصارف داخلی نفتی برای صدور نبود.
محموله کوچک جمع آوری تولیدی زائد بر آن بود که توقیف شد. ثانیا انگلیس از دادگاه عدن حکم ممنوعیت فروش مال غیر را به دلیل مصادره شرکت نفت انگلیس و ایران گرفته بود. ممنوعیت غیر از تحریم است! شرکت ملی نفت ایران با حمایت از تشکیل اوپک و دبیر کلی فؤاد روحانی رهبری افزایش بهای نفت را بر عهده گرفت. کشوری که مهندس و امکانات فنی و مالی برای اداره صنعت نفت تعطیل شده خود نداشت، 17 سال بعد و در قالب همان قرارداد فرصت یافت کلیه دارایی و پالایشگاه و تاسیسات را 8 سال زودتر از مهلت 25 ساله قرارداد به رایگان تحویل بگیرد و سمت های فنی و مدیریتی را کلا بر عهده گرفت. شرکت ملی نفت ایران به ثروتمندترین شرکت نفتی خاورمیانه تبدیل و ایران از کشوری فقیر و عقب مانده و بیسواد و فاقد بهداشت به ثروتمندترین کشور در آسیا و آفریقا بعد از ژاپن تبدیل شد. 
دولت مصدق می خواست تا چند سال دیگر اقتصاد بدون نفت را ادامه دهد؟ مسئله دیکتاتوری هم که اشاره کرده اند مقوله ای است مرتبط با توسعه فرهنگی و اجتماعی و ربطی به کنسرسیوم ندارد! شاه در آغاز در مسائل اجرایی هیچ دخالتی نداشت. البته تجربه مصدق تدریجا او را تا حدی دیکتاتور کرد و علاوه بر فرماندهی قوای مسلح طبق قانون اساسی، نظارت بر روابط خارجی و سیاست نفتی را هم بر عهده گرفته بود و شورایعالی اقتصاد هم به ریاست او برگزار میشد. خوب و بد آن نیز ربطی به کنسرسیوم ندارد. 
قانون اساسی مشروطیت ایران تحول از استبداد و بی قانونی به حکومت قانون و تدارک زیر ساخت های دموکراتیک برای بعد از بلوغ سیاسی و اجتماعی جامعه بود. در کل آسیا و آفریقا فقط ایران و ترکیه و ژاپن و مصر قانون اساسی داشتند و همه کشورهای آسیا و آفریقا در آن دوره طبق روال زمان دیکتاتوری بودند! مصدق هم با تعطیل کردن مجلس سنا، در اختیار گرفتن فرماندهی قوای مسلح، انحلال دیوان کشور، در دست گرفتن اختیارات فردی قانونگذاری و سرانجام تعطیل کردن مجلس شورای ملی چندان به دور از دیکتاتوری موروثی نبود. طبق قانون اساسی مشروطه نخست وزیر هیچگونه اختیارات اجرایی ندارد! قانون را ببینید! بله، بعد از 28 مرداد مجلس فرمایشی مستعفی و باطل شده هفدهم منحل اعلام و و مجلس فرمایشی 18 با نظارت در جلوگیری از نفوذ کمونیستها تشکیل شد که ربطی به کنسرسیوم ندارد.
اگر پیشنهاد قبلی به مصدق بهتر بود باید امضا میکرد!!! امینی خودش می‌گوید متأسفانه فرصت قرارداد بهتر از دست رفته بود! اینکه در تحکم زاهدی به دولت به پذیرش قرارداد کنسرسیوم دیگران می فهمیدند یا نمی فهمیدند مهم نبود. امینی بهترین کارشناس ایران کار خودش را کرده بود، بررسی اضافی موجب اظهار فضل وزرا و نمایندگان و طولانی شدن بیشتر کار می شد. در شرایطی که هر روز تاخیر به زیان ایران بود. بهترین کار همان «شما نمی فهمید» بود. در عمل ایران کاملا منتفع و از زیان بیشتر جلوگیری شد. ایراد قرارداد اصلاحی رضاشاه طولانی شدن مهلت قرارداد بود که در مذاکرات پیمانکاری امینی به 25 سال محدود شد. مسئله دیگر خسارات 4 سال تعطیل شرکت نفت انگلیس و ایران بود که در تفاهم کلی غرامات با اغماض حل و فصل شد!!!آ شرکت ملی نفت ایران مالک شناخته شد و شرکتهای عامل و بهره بردار وظیفه خودشان را انجام دادند.