ایران پرسمان - ایسنا / بنیاد نوبل تنها در سه رشته علمی جوایز ارائه می‌کند، اما جوایز دیگری نیز برای قدردانی از دانشمندان در زمینه‌های مختلف ایجاد شده است و برخی از دانشمندان شاید هرگز برنده جایزه نوبل نشوند، اما هنوز هم شایسته جوایز بزرگ هستند.
هر سال در ماه اکتبر، دانشمندان مشتاقانه منتظر اعلام جوایز نوبل در رشته‌های فیزیک، شیمی و پزشکی هستند. اما بسیاری از محققانی که خارج از این حوزه‌ها کار می‌کنند، ممکن است فرصت‌های تحسین بین‌المللی که با برنده شدن جایزه نوبل به عنوان معتبرترین جایزه در علم، حاصل می‌شود را از دست بدهند.
به نقل از نیویورک‌تایمز، بسیاری از افراد در مورد گسترش دسته‌بندی‌های نوبل بحث و صحبت کرده‌اند به طور ویژه به این دلیل این کار را انجام داده‌اند که علم از زمان تاسیس جوایز نوبل در سال 1900 به طور فزاینده‌ای به شکل بین رشته‌ای رشد کرده است. در این میان، جوایزی برای ارج نهادن به رشته‌های حذف شده از نوبل به وجود آمده است.
در ادامه به 9 جایزه‌ای می‌پردازیم که دانشمندان و ریاضیدانانی که ممکن است هرگز جایزه نوبل دریافت نکنند، می‌توانند مشتاقانه منتظر آنها باشند.
جایزه آبل برای ریاضیات

جایزه آبل که در سال 2002 تأسیس شد، سالانه 7.5 میلیون کرون نروژ یا حدود 700 هزار دلار به را یک ریاضیدان با «دستاوردهای علمی پیشگامانه» در این زمینه اهدا می‌کند. این نام به افتخار ریاضیدان نروژی نیلز هنریک آبل(Niels Henrik Abel) انتخاب شده است.
در ماه مارس، آکادمی علوم و ادبیات نروژ، برنده جایزه آبل امسال را مایکل تالاگراند(Michel Talagrand) از مرکز ملی تحقیقات علمی در فرانسه به دلیل مطالعاتش در زمینه درک تصادفی بودن در طبیعت معرفی کرد.
تنها یک زن تاکنون برنده جایزه آبل شده است. کارن اولنبک(Karen Uhlenbeck)، ریاضیدان دانشگاه تگزاس، در سال 2019 برای مطالعاتش در زمینه تجزیه و تحلیل هندسی این جایزه را دریافت کرد.
جایزه معتبر دیگری در ریاضیات وجود دارد که آن مدال فیلدز است که هر چهار سال یک بار اهدا می‌شود. اما برخلاف جایزه آبل و نوبل، این جایزه فقط به ریاضیدانان زیر 40 سال اعطا می‌شود.
مریم میرزاخانی نخستین زن و اولین ایرانی برنده مدال فیلدز و کوچر بیرکار دومین ایرانی برنده‌ی مدال فیلدز است.
جایزه فناوری هزاره

هر ساله، آکادمی فناوری فنلاند برنده جایزه فناوری هزاره را برای ایجاد نوآوری‌هایی که از کیفیت زندگی پایدارتر و بهبود یافته حمایت می‌کنند، اعلام می‌کند. این جایزه برای اولین بار در سال 2004 اعطا شد و یک میلیون یورو(1.1 میلیون دلار) برای قدردانی از اختراعات مختلف از سلول‌های خورشیدی ارزان قیمت گرفته تا توالی‌یابی دی‌ان‌ای نسل بعدی اهدا شد.
بی جایانت بالیگا(Bantval Jayant Baliga)، مهندس دانشگاه ایالتی کارولینای شمالی، در سال 2024 برای اختراع ترانزیستور دو قطبی با گِیت عایق که یک دستگاه نیمه هادی است که به طور گسترده در تاسیسات بادی و خورشیدی برق، لوازم خانگی و خودروهای برقی استفاده می‌شود، این جایزه را دریافت کرد. آکادمی جایزه فناوری هزاره گفت که این اختراع استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را کارآمدتر و سودآورتر کرده است.
در سال 2016، مجله فوربس دکتر بالیگا را «مردی با بزرگترین اثر کربن منفی در جهان» نامید.
جایزه تورینگ برای علوم کامپیوتر

انجمن دستگاه‌های محاسباتی، جایزه یک میلیون دلاری تورینگ را به افتخار آلن تورینگ، ریاضیدان بریتانیایی که برخی آن را پدر علم کامپیوتر مدرن می‌دانند، تأسیس کرد. این جایزه از سال 1966 هر ساله برای کمک به محاسبات از جمله رمزنگاری و هوش مصنوعی اعطا می‌شود و از سال 2014 توسط گوگل حمایت می‌شود.
آوی ویگدرسون(Avi Wigderson)، دانشمند کامپیوتر در موسسه مطالعات پیشرفته در نیوجرسی، به تازگی جایزه تورینگ را برای توصیف نقش تصادفی بودن در محاسبات دریافت کرد. دکتر ویگدرسون همچنین برنده جایزه آبل در سال 2021 برای پیشرفت در سرعت و کارایی الگوریتم‌های محاسباتی، از جمله اثبات ریاضی مورد استفاده در فناوری ارزهای دیجیتال شد.
جایزه دراپر برای مهندسی

جایزه دراپر(Draper) به مهندس هر رشته‌ای که اختراعاتش کیفیت زندگی را به طور قابل توجهی بهبود بخشد، اهدا می‌شود. از سال 1989 این جایزه یک سال در میان توسط آکادمی ملی مهندسی اهدا می‌شود.
این جایزه 500 هزار دلاری نقدی به افتخار چارلز استارک دراپر، مهندس آمریکایی نامگذاری شده است. او یک روش ناوبری اختراع کرد که به وسیله آن هواپیماها، زیردریایی‌ها و فضاپیماها، از جمله ماموریت‌های قمر آپولو، می‌توانند موقعیت و سرعت خود را بدون مرجع خارجی تعیین کنند.
دستاوردهای شناخته شده توسط جایزه دراپر شامل اختراع موتور توربوجت، ماهواره‌های ارتباطی، اینترنت، جی‌پی‌اس و باتری‌های لیتیوم یون قابل شارژ است.
در سال 2024، استوارت پارکین(Stuart Parkin)، فیزیکدان موسسه فیزیک ریزساختار ماکس پلانک در آلمان، برای توسعه دستگاه‌های «اسپینترونیک» یا الکترونیکی چرخشی که امکان ذخیره‌سازی ابری حجم عظیمی از داده‌های دیجیتال را فراهم می‌کنند، این جایزه را دریافت کرد. دکتر پارکین همچنین در سال 2014 برنده جایزه فناوری هزاره شد.
جایزه تایلر برای دستاوردهای زیست محیطی

جایزه تایلر که اغلب «جایزه نوبل محیط زیست» نامیده می‌شود، به دانشمندان، بوم‌شناسان، اقتصاددانان، سیاستگذاران یا سازمان‌هایی اعطا می‌شود که برای «حفظ و ارتقای» جهان طبیعی تلاش می‌کنند.
این جایزه بین‌المللی سالانه که با جایزه نقدی 250 هزار دلاری همراه است، در سال 1973 توسط جان تایلر، بنیانگذار گروه بیمه کشاورزان و آلیس تایلر تأسیس شد.
دانیل پالی(Daniel Pauly) و رشید سومیلا(Rashid Sumaila)، کارشناسان شیلات اقیانوس در دانشگاه بریتیش کلمبیا در کانادا، آخرین جایزه تایلر را در سال 2023 به دلیل تحقیقات در مورد آسیب‌های زیست محیطی و اقتصادی صید بی رویه در دریاهای آزاد دریافت کردند.
جایزه وتلسن برای زمین شناسی

جایزه وتلسن(Vetlesen) در سال 1959 برای قدردانی از محققان علوم زمین ایجاد شد که توسط بنیاد نوبل نادیده گرفته شدند.
این جایزه که به افتخار گئورگ اونگر وتلسن(Georg Unger Vetlesen) فردی بزرگ در کشتیرانی و انسانی بشردوست نامگذاری شده است و تقریبا هر سه سال یک بار اعطا می‌شود. به برندگان 250 هزار دلار جایزه تعلق می‌گیرد.
برندگان سالهای گذشته به دلیل یافتن شواهدی مبنی بر اینکه دایناسورها توسط یک شهاب سنگ در 65 میلیون سال پیش از بین رفته‌اند و همچنین توسعه نظریه تکتونیک صفحات و برای بهبود روش‌هایی برای تعیین زمان فوران آتشفشان‌های مرگبار، جوایزی دریافت کرده‌اند.
دیوید کولستد(David Kohlstedt) از دانشگاه مینه‌سوتا، جدیدترین دریافت کننده این جایزه در سال 2023 بود. او این جایزه را برای بازسازی دما، فشار و شرایط شیمیایی گوشته زمین در آزمایشگاه دریافت کرد.
جوایز ولف برای علوم و هنر

سالانه، بنیاد ولف(Wolf) چهار جایزه به تحقیقاتی که در فیزیک، پزشکی، ریاضیات، شیمی یا کشاورزی انجام شده است، اعطا می‌کند.
یک جایزه دیگر نیز به یک هنرمند تعلق می‌گیرد. هر جایزه شامل یک جایزه 100 هزار دلاری نقدی است.
جایزه ولف در حالی که اغلب به عنوان مقدمه‌ای برای برنده شدن نوبل در نظر گرفته می‌شود، برای دانشمندانی که فراتر از رشته‌های نوبل کار می‌کنند نیز به رسمیت شناخته می‌شود. دانشمندانی که در تابستان امسال این جایزه را دریافت کردند، موضوعات گسترده‌ای مانند بهبود عملکرد محصولات، ژن درمانی برای بازیابی بینایی و رمزنگاری ریاضی را مورد مطالعه قرار داده بودند.
جوایز کیوتو

جایزه کیوتو در سال 1984 توسط صنعتگر ژاپنی کازوئو ایناموری(Kazuo Inamori) به منظور قدردانی از دستاوردها در زمینه‌هایی که به طور سنتی توسط جایزه نوبل پوشش داده نمی‌شود، تأسیس شد. این جایزه دارای سه دسته فناوری پیشرفته، علوم پایه و هنر و فلسفه است.
هر سال، بنیاد ایناموری به یک دریافت کننده در هر دسته، 100 میلیون ین یا حدود 670 هزار دلار جایزه می‌دهد.
برندگان جایزه کیوتو 2024 در ماه ژوئن معرفی شدند. جان پندری(John Pendry)، فیزیکدان در امپریال کالج لندن، جایزه فناوری پیشرفته را برای مطالعه موادی با خواص الکترومغناطیسی که در طبیعت مشاهده نشده است، دریافت کرد. در رده علوم پایه، پل اف. هافمن(Paul F. Hoffman)، زمین شناس دانشگاه هاروارد، برای کار در مورد اینکه چگونه شرایط اولیه زمین راه را برای تنوع زیستی فعلی طبیعت هموار کرد، برنده شد.
جایزه ایگ نوبل برای دستاوردهای غیرمعمول

جایزه ایگ نوبل (Ig Nobel Prize)، جایزه‌ای طنز آمیز است که توسط مارک آبراهامز(Marc Abrahams) در سال 1991 بنیانگذاری شد. این جایزه به مطالعاتی که «مردم را می‌خنداند، سپس به فکر وامی‌دارد»، اهدا می‌شود. به دریافت‌کنندگان آن یک اسکناس 10 تریلیون دلاری زیمبابوه تقریبا بی‌ارزش و یک جایزه کاغذی اعطا می‌شود.
بر خلاف رسمی مراسم جایزه نوبل در استکهلم، جوایز ایگ نوبل در موسسه فناوری ماساچوست طی یک رویداد موضوعی که شامل پرتاب کاغذ، آواز اپرا و سخنرانی‌های 24 ثانیه‌ای است، اهدا می‌شود.
برندگان قبلی نوبل که برنده جایزه نوبل واقعی شده بودند در رویدادهای قبلی ایگ نوبل جوایز را اهدا کرده‌اند.